سوالات درس تاریخ سوم راهنمایی

تاریخ 

به ادامه مطلب بروید

درس یکم: صفویان (1)

اوضاع ایران قبل از تشکیل دولت صفوی

آیا آخرین درس سال گذشته را به خاطر دارید؟ در آن درس خواندید که اوضاع کشور ما پس از انقراض دولت تیموریان بسیار آشفته و پریشان بود، زیرا به دلیل نبودن حکومت واحد و قدرتمند، حکام و گردن کشان ایجاد ناامنی کرده و آسایش عمومی را از میان بردند و آبادی ها را ویران کردند. در اواخر قرن پنجم هجری حکومت های مختلفی در ایران تشکیل شد. این حکومت ها پیوسته با یک دیگر مشغول جنگ بودند. چنان که آق قویرنلوها موفق شدند قراقویونلوها را از میان بردارند. به جز مخالفان داخلی، دشمنان خارجی نیز گاه و بیگاه به مرزها هجوم می آوردند. مثلاَ ازبکان به خراسان حمله می کردند و باعث خرابی های بسیار در این منطقه می شدند یا پرتغالی ها با کشتی های جنگی خود به خلیج فارس آمده و در مورد تصرف سواحل و جزایر ایران بودند. در کنار این ناامنی ها و آشوب ها به دلیل عوامل متعدد ازجمله اختلافات مذهبی تفرقه ی شدیدی میان مردم وجود داشت، زیرا در آن زمان مذهب رسمی در کشور وجود نداشت.

تشکیل دولت صفوی (شاه اسماعیل)

سرانجام با تشکیل دولت صفوی در اوایل قرن دهم ه. ق اوضاع کشور ما عوض شد.سلسله ی صفوی به وسیله ی شاه اسماعیل تأسیس گردید. او از نوادگان شیخ صفی الدین اردبیلی است.

شیخ صفی الدین مریدان زیادی داشت پس از او فرزندانش درصدد برآمدند با حمایت مریدان خود به قدرت برسند. بهترین طرفداران آنان هفت طایفه ترک به نام قزلباش ها بودند که مذهب شیعه داشتند. سرانجام در سال 907 ه.ق شاه اسماعیل توانست به کمک آن ها به سلطنت برسد. شاه اسماعیل با رسمی کردن مذهب شیعه و سرکوب مخالفان، توانست حکومتی قوی به وجود آورد و تبریز را به پایتختی انتخاب نماید.

بعداز برقراری نظم در ایران، سپاه ایران عازم جنگ با ازبکان شد و با شکست ازبکان مرزهای ایران بار دیگر از طرف شمال شرقی به رود جیحون رسید و از طرف مشرق نیز با هند همسایه شد. در این زمان در هند پادشاهی به نام بابر (بابِر) از نوادگان تیمور حکومت می کرد. 
با تشکیل دولت شیعه مذهب صفوی و قدرتمند شدن آن، سلطان سلیم پادشاه عثمانی به ایران حمله کرد. سپاهیان ایران به مقابله با آنان پرداختند و در محلی به نام چالدران با آنان به شدت جنگیدند در این جنگ ایرانیان شکست خوردند. زیرا ارتش عثمانی دارای توپ و تفنگ ولی ارتش ایران فاقد این سلاح ها بود و از تیر و کمان و شمشیر استفاده می نمود. پس از شکست چالدران تبریز اشغال شد ولی در اثر مقاومت مردم عثمانی ها وادار به عقب نشینی شدند و شاه اسماعیل پس از چندی درگذشت.

شاه تهماسب

پس از شاه اسماعیل فرزندش تهماسب به سلطنت رسید او هنگامی که که بر تخت نشست اوضاع ایران به دلیل حملات ازبکان و عثمانی ها آشفته بود. او اوضاع ایران را آرام کرد و سپس به خراسان لشکر کشید و ازبکان را بیرون راند و بعد با عثمانی ها در مدت طولانی وارد جنگ شد. ولی سرانجام هر دوطرف حاضر به صلح شدند به دلیل همین صلح پایدار، اوضاع داخلی ایران بهبود یافت.

پرسش از متن درس اول:

1- آق قویونلوها موفق شدند کدام دولت را از میان بردارند؟

ج: قراقویونلوها

2- در اواخر قرن نهم کدام دشمنان خارجی به مرزهای ایران هجوم می آوردند؟ این دشمنان به کجاها حمله می کردند؟

ج: ازبکان به خراسان حمله می کردند و باعث خرابی های بسیار در آن منطقه می شدند و پرتغالی ها با کشتی های جنگی خود به خلیج فارس آمده و درصدد تصرف سواحل و جزایر ایران بودند.

3- شاه اسماعیل که بود؟

ج: او از نوادگان یکی از صفویان معروف به نام شیخ صفی الدین اردبیلی است که سلسله ی صفوی را تأسیس کرد.

4- مهم ترین طرف داران فرزندان شیخ صفی چه کسانی بودند؟

ج: مهم ترین طرف داران آنان هفت طایفه ترک به نام قزل باشها بودند که مذهب شیعه داشتند.

5- شاه اسماعیل در ابتدای سلطنت خود چه اقداماتی را انجام دادند؟

ج: در ابتدا شاه اسماعیل شروانشاهان و آق قویونلوها را شکست داد و به سرعت سراسر ایران و حتی قسمتی از عراق را تصرف کرده سپس با رسمی کردن مذهب شیعه و سرکوب کردن گردن کشان داخلی و دشمنان خارجی حکومتی قوی و مرکزی به وجود آورد و تبریز را به پایتختی انتخاب نمود.

6- با شکست ازبکان ایران با کدام کشور همسایه گردید؟

ج: با شکست ازبکان مرزهای ایران از طرف شمال شرقی به رود جیحون رسید و از طرف شرق نیز با هند همسایه شد.

7- حمله کدام پادشاه عثمانی به ایران منجر به جنگ چالدران رسید؟

ج: سلطان سلیم

8- مذهب شیعه در زمان کدام دولت رسمی شد و کدام پادشاه آن را رسمی اعلام کرد؟

ج: دولت صفوی – شاه اسماعیل

9- اقدامات شاه اسماعیل صفوی را بنویسید؟

ج: 
1. تصرف سراسر ایران

2. رسمی کردن مذهب شیعه

3. سرکوب گردنکشان داخلی و دشمنان خارجی

4. پایتخت قرار دادن تبریز

5. جنگ با ازبکان

6. جنگ چالدران

پرسش و جستجوی درس اول:

1- باتوجه به متن درس و نمودار ص2 بگوئید صفویان پس از چندسال پس از مرگ شیخ صفی الدین به قدرت رسیدند؟

ج:172 سال بعد سلسله صفوی به وسیله شاه اسماعیل تأسیس شد.

2- آیا می دانید چرا جنگ میان سلطان عثمانی و شاه اسماعیل صفوی به «جنگ چالدران» معروف است؟

ج: زیرا سپاهیان ایران در محلی به نام چالدران با سپاه عثمانی به شدت جنگیدند.

3- شرایط کشور ایران در زمان به قدرت رسیدن شاه تهماسب صفوی چگونه بود؟

ج: هنگامی که او بر تخت نشست، دولت صفوی در شرایط سختی به سر می برد زیرا اوضاع داخلی کشور آشفته بود و ازبکان و عثمانی ها نیز مجدداَ حملات خود را آغاز کرده بودند. شاه تهماسب ابتدا اوضاع داخلی کشور را آرام ساخت و اداره ی آن را منظم نمود. سپس به خراسان لشکرکشید و ازبکان را از آن جا بیرون راند و پس از آن با عثمانی وارد جنگ شد. صلح میان ایران و عثمانی نیز موجب بهبود اوضاع داخلی کشور گردید.

درس دوم: صفویان (2)

شاه عباس، مشهورترین پادشاه صفوی:

سلسله ی صفوی را شاه اسماعیل تأسیس کرد. شاه تهماسب آن را تثبیت نمود و شاه عباس قدرتمند ساخت. شاه عباس پنجمین پادشاه صفوی است. هنگامی که به پادشاهی رسید ازبکان، عثمانی ها و پرتغالی ها قسمت هایی از مرزهای ایران را تصرف کرده بودند. سرانجام شاه عباس نوه ی شاه تهماسب توانست به کمک بعضی از سران قزلباس به سلطنت برسد. شاه عباس پس از منظم ساختن اوضاع داخلی با عثمانی ها از در صلح درآمد و حتی قسمت هایی از غرب و شمال غرب ایران را به آنان واگذار کرد. او بدین ترتیب توانست شکست بسیار سختی بر ازبکان وارد سازد.

پس از سرکوب ازبکان شاه عباس برای جنگ با عثمانی نقشه کشید. یکی از وقایع مهم شاه عباس جنگ با استعمارگران پرتغالی است. پرتغالی ها که ابتدا به ظاهر برای تجارت به خلیج فارس آمده بودند پس از چندی با استفاده از کشتی های خود جزایر بحرین و هرمز و نیز بندر گمبرون را تصرف کردند. برای اخراج پرتغالی ها سپاه شاه عباس ابتدا جزیره ی بحرین و بندر گمبرون را آزاد ساخت. از آن پس، این بندر بندر عباس نامیده شد. دوره ی شاه عباس زمان اوج قدرت صفویان است. او علاوه بر پیروزی های خارجی‏، در داخل کشور نیز کارهای متعددی انجام داد.

ضعف و سقوط دولت صفوی:

پس از شاه عباس چهار پادشاه دیگر بر تخت سلطنت تکیه زدند که بیشتر آن ها افرادی ضعیف و نالایق بودند. در زمان حکومت آنان از قدرت دولت صفوی کاسته شد و سرانجام به سقوط کامل سلسله ی صفوی انجامید. بطور کلی دلایل ضعف و سپس سقوط سلسله ی صفوی را می توان چنین خلاصه کرد:

1- پادشاهان صفوی پس از شاه عباس، برای اداره ی کشور تربیت نشده بوند و بیشتر وقت خود را در کاخهای عیش و نوش می گذراندند.

2- آنان اغلب افرادی مستبد و خونریز بودند و نزدیکان خود و بزرگان کشور را از بین می بردند.

3- به خاطر ضعف و بی لیاقتی این پادشاهان، درباریان سودجو و ظالم شروع به سوءاستفاده از قدرت کردند. از مردم مالیات های سنگین گرفتند، درنتیجه کشور دچار هرج و مرج شد.

سقوط دولت صفوی در زمان شاه سلطان حسین به وقوع پیوست. در زمان سلطنت او افغان ها که جزو مردم ایران بودند دست به شورش زدند و به این علت که در اواخر حکومت صفوی گرگین خان، حاکم قندهار، شروع به ظلم و ستم به افغان ها نمود؛افغان ها به رهبری یکی از رؤسای خود به نام محمود دست به شورش زدند و از راه کویر به سوی اصفهان حرکت کردند و اصفهان محاصره شد. این محاصره ماه ها به طول انجامید. سرانجام شاه سلطان حسین به دلیل وضعیت بد مردم ناچار به تسلیم شد و دروازه های شهر را باز کرد و پس از رفتن به اردوگاه محمود، سلطنت را تقدیم کرد و محمود افغان با غارت مردم بر شهر مسلط شد.

روابط ایران با کشورهای اروپایی در زمان صفویان:

در دوره ی صفوی ، ایران و کشورهای اروپایی با یک دیگر رابطه ی گسترده ای برقرار کردند. یکی از علل ایجاد این رابطه جنگ های عثمانی با ایران و دولت های اروپایی نظیر اسپانیا بود. دلیل دیگر رقابت های تجاری، سیاسی و نظامی دولت های اروپایی با هم دیگر بود که باعث می شد هر کدام از آن ها بکوشد تا توجه ایران را به خود جلب کند. علاوه بر اسپانیا، در این زمان میان ایران و انگلیس فرانسه و هلند نیز روابطی وجود داشت. د ر این دوره تحولات سیاسی – اجتماعی در اروپا در جریان بود که بر سرنوشت کشور ما نیز اثر گذاشت.

دولت و اداره ی کشور:

در رأس دولت صفوی پادشاه قرار داشت. بعداز پادشاه صدراعظم بود که اعتماد الدوله نامیده می شد. فرماندهان نظامی نیز از مقامات مهم بودند که مستقیماَ از پادشاه دستور می گرفتند. بنیان نیروی نظامی صفویان تا زمان شاه عباس و قبل از تشکیل نیروی منظم بر جنگجویان قزلباش بود. پس از آن که در اواخر دوره ی صفوی فرماندهان نظامی به جمع آوری مال و کسب قدرت و راحت طلبی روی آوردند. دولت ایران ناتوان شد و به همین دلیل نتوانست در مقابل افغان ها مقاومت کند.

فعالیت های اقتصادی:

در دوره ی صفویان تجارت داخلی و خارجی ایران گسترش فراوان یافت. احداث راه ها و کاروان سراها، برقراری امنیت و یکسان نمودن واحدهای اندازه گیری (وزن، پول و ..) ازجمله عوامل رونق تجارت در این زمان بودند. تجارت خارجی ایران در آن زمان بیشتر با کشورهای چین، هند و کشورهای اروپایی بود. مهم ترین صادرات ایران ابریشم، گلاب، قالی، خشکبار بود. درمقابل اسلحه و برخی کالاهای دیگر به ایران وارد می شد. در این دوره کشاورزی توسط روستاییان و دامداری توسط عشایر انجام می شد. در شهرهای بزرگ نیز صنعت رواج یافت.ازمهم ترین کارخانه های این زمان، کارخانه های توپ سازی و ابریشم بافی بود.

هنر و دانش:

دوره ی صفویان یکی از دوره های درخشان در تاریخ هنر و معماری ایران است. علم نیز در این دوره رونق داشت. پایتخت صفویان اصفهان بود که هنوز بناهای بسیاری را از این عصر به یادگار دارد. معماری، نقاشی و خطاطی و کاشی کاری ازجمله هنرهای مهم این روزگار بودند. علوم مذهبی نیز در این دوره بسیار مورد توجه قرار گرفت و بزرگانی نظیر میرداماد و شاگردش ملاصدرا فیلسوف نامدار شیخ بهایی علامه ی مجلسی با تألیف کتاب های متعدد خدمات علمی ارزنده ای به اسلام انجام دادند.

پرسش از متن درس 2:

1- سلسله صفوی را شاه .....تأسیس کرد، شاه .....آن را تثبیت نمود و شاه...... آن سلسله را قدرتمند ساخت.

ج: اسماعیل – تهماسب – عباس

2- چرا در آغاز پادشاهی شاه عباس، ازبکان، عثمانیان و پرتغالی ها قسمت هایی از مرزهای ایران را تصرف کرده بودند؟

ج: زیرا پس از شاه تهماسب اوضاع کشور به خاطر کشمکش میان جانشیان او دگرگون و نابسامان شده بود و راه را برای سرکشی قزلباش ها و حمله عثمانی ها و ازبکان به ایران باز شده بود.

3- چرا شاه عباس قزلباش ها را سرکوب کرد؟

ج: شاه عباس آماده جنگ با عثمانی شد، به همین منظور به کمک انگلیسی ها به ساختن توپ و تفنگ پرداخت و با استفاده از توپ، سپاه ایران جنگ با عثمانی را آغاز کرد.

4- پس از سرکوب ازبکان، شاه عباس چه کرد؟

ج: او برای برقراری نظم و افزایش قدرت خود به سرکوب قزلباش های سرکش پرداخت.

5- اقدامات شاه عباس را بنویسید؟

ج: 
سرکوب قزلباش ها

سرکوب ازبکان

جنگ با عثمانی ها

کمک گرفتن از انگلیسی ها برای ساختن توپ و تفنگ

جنگ با استعمارگران پرتغالی

6- نام قبلی بندرعباس چه بود و از چه زمانی بندرعباس نام گرفت؟

ج: بندر گمبرون – در زمان شاه عباس برای اخراج پرتغالی ها ابتدا سپاه ایران جزیره بحرین و بندر گمبرون را آزاد ساخت و از آن پس، این بندر، بندرعباس نامیده شد.

7- رابطه ایران و کشورهای اروپایی در دوره صفوی چگونه بود؟ چرا؟

ج: در دوره صفوی ، ایران و کشورهای اروپایی با یک دیگر رابطه نزدیکی برقرار کردند و یکی از علل ایجاد این رابطه جنگ های عثمانی با ایران و دولت های اروپایی بود.

8- بعداز پادشاه......بود که.......نیز نامیده شد.

صدراعظم – اعتماد الدوله

9- چند تن از دانشمندان زمان صفوی را نام ببرید؟

ج: ملاصدرا، شیخ بهایی و علامه مجلسی

پرسش و جستجوی درس دوم و

درس سوم: افشاریه و زندیه، دو سلسله ی کم دوام

1- شاه عباس برای آن که با آسودگی خاطر به جنگ با ازبکان برود، چه کرد؟

ج: او پس از منظم ساختن اوضاع داخلی با عثمانی ها از در صلح درآمد و حتی قسمت هایی از غرب و شمال غرب ایران را به آنان واگذار کرد. زیرا می خواست با خیال راحت به جنگ ازبکان برود.

2- شاه عباس از خاطره ی شکست ایرانیان در جنگ چالدران چه عبرتی آموخت و برای جبران آن چه کرد؟

ج: علت شکست سپاه ایران در جنگ چالدران این بود که ارتش عثمانی دارای توپ و تنگ بود ولی ارتش ایران فاقد این سلاح ها بود و از تیروکمان استفاده می نمود. شاه عباس ابتدا به کمک انگلیسی ها به ساختن توپ و تفنگ پرداخت و سپس جنگ با عثمانی را آغاز کرد.

3- چرا انگلیسی ها در جنگ میان ایران و پرتغال به ایران کمک کردند؟

ج: علت همکاری انگلیسی ها با ایران آن بود که چون انگلیسی ها خود از دول استعمارگر بودند، اولاَ با پرتغالی ها در تجارت رقابت داشتند و ثانیاَ دولت ایران آنان را تهدید کرده بود که اگر با پرتغالی ها وارد جنگ نشوند حق تجارت با ایران را نخواهند داشت.

4- دلایل تمایل اروپاییان برای برقراری رابطه با ایران در دوره صفوی چه بود؟

ج: یکی از علل ایجاد این رابطه جنگ های عثمانی ایران و دولت های اروپایی نظیر اسپانیا بود. دلایل دیگر رقابت های تجاری سیاسی و نظامی دولت های اروپایی با یک دیگر بود که باعث می شد هر کدام از آن ها بکوشد تا توجه ایران را به خود جلب کند.

درس سوم: افشاریه و زندیه، دو سلسله ی کم دوام

ابتدای کار نادر مؤسس سلسله ی افشاریه

نادرشاه از پادشاهان مشهور ایران است. هنگامی که افغان ها به رهبری محمود افغان اصفهان را تصرف کردند و شاه سلطان حسین را به قتل رساندند، نادر یکی از شهرهای خراسان (ابیورد) حکومت می کرد، با سقوط اصفهان و قتل شاه سلطان حسین پسر او به نام شاه تهماسب دوم که از اصفهان به قزوین گریخته بود خود را پادشاه ایران خواند محمود افغان بعدها توسط پسرعمویش اشرف افغان به قتل رسید. او پس از تحمل شکست های دیگری از نادر، در نزدیکی اصفهان و فارس مجبور شد به افغانستان بگریزد. اما در بلوچستان به قتل رسید، بدین ترتیب پس از هفت سال، شورش افغان ها به پایان رسید. (1142 ه.ق)

پادشاهی نادر

پس از پیروزی بر دشمنان خارجی و آرام ساختن اوضاع داخلی کشور نادر در سال 1148 ه.ق بزرگان کشور را برای تشکیل شورایی در دشت مغان فراخواند. بدین ترتیب شاه عباس سوم از سلطنت خلع گردید و حکومت سلسله ی افشار با پادشاهی نادر آغاز شد. نادر 12سال پادشاهی کرد. او دائماَ به لشکرکشی به نواحی مختلف مشغول بود و در این مدت توانست بحرین، قندهار، خوارزم، بخارا و بسیاری از نواحی دیگر را فتح نماید. مهم ترین فتح نادر، فتح هندوستان بود. افغان های یاغی پس از فتح قندهار به وسیله ی نادر، به دهلی گریخته بودند و چون دولت هند حاضر به تقسیم آن ها با نادر نبود، شاه افشار به هند لشکر کشید و توانست در جنگ کرنال آن کشور را شکست داده و دهلی پایتخت آن را تصرف کند. پس از فتح دهلی پادشاه هند جواهرات گران بهای بسیاری ازجمله الماس های کور نور و دریای نور را تقدیم نادر نمود.

افشاریان پس از قتل نادر:

پس از قتل نادر، سپاه بزرگ او از هم پاشید و سرداران سپاه او که هرکدام حاکم یکی از نواحی ایران بوند به محل حکومت خود بازگشتند و ادعای استقلال کردند. درنتیجه اوضاع کشور سخت آشفته شد. سرانجام جمعی از بزرگان کشور نوه ی نادربه نام شاهرخ را که نابینا بود، در مشهد بر تخت نشاندند.

به حکومت رسیدن کریم خان زند:

از میان این سرداران ، سرانجام کریمخان زند توانست بر مدعیان دیگر پیروز شود و سلسله ی زندیه را تأسیس کند.

کریمخان شیراز را پایتخت خود قرار داد و حدود بیست سال در قسمت بزرگی از ایران، با انصاف و مروت حکمرانی کرد. او به جای عنوان پادشاه لقب وکیل الرعایا را برای خود برگزیده بود و تلاش اصلی او حفظ کشور و جلوگیری از شورش های داخلی بود. دوران حکومت کریم خان زند تقریباَ با آرامش سپری شد و تنها جنگ خارجی او جنگ با عثمانی بود که به فتح بصره انجامید.

جنگ های جانشیان کریم خان با یک دیگر:

پس از مرگ کریم خان، افراد خاندان زند برای رسیدن به سلطنت با یک دیگر به جنگ و جدال پرداختند. به جز افراد خاندان زند، یکی از سران ایل قاجار به نام آقامحمدخان نیز قدم به میدان گذاشته و توانسته بود گرگان، مازندان، تهران و نواحی اطراف آن را تصرف کند.

سرانجام پس از چندین سال کشمکش یکی از افراد خاندان زند به نام لطفعلی خان که جوان بسیار شجاعی بود توانست بر مدعیان سلطنت پیروز شود و دولت زندیه را بار دیگر سروسامان بخشد. در این لشکرکشی لطفعلی خان به زودی کشته شد و با قتل او سلسله ی زندیه منقرض شد

اوضاع اجتماعی ایران در زمان افشاریه و زندیه:

کریمخان زند پس از پیروزی بر رقیبان شیراز را پایتخت خود قرار داد و بناهای مهمی نظیر بازار وکیل، مسجد وکیل و غیره در آن ساخت. ولی می کوشید روابط خوبی با مردم داشته باشد. در زمان کریمخان امنیت دو کشور برقرار گردید و فعالیت های اقتصادی از سر گرفته شد.

پرسش از متن درس 3:

1- با سقوط...... و قتل ......شیرازه حکومت مرکزی از هم پاشید.

ج: اصفهان – شاه سلطان حسین

2- چرا اشرف افغان تصمیم به جنگ با نادر گرفت؟

ج: چون خبر پیروزی نادر در خراسان به اشرف افغان رسید، تصمیم به جنگ با نادر را گرفت زیرا از قدرت گرفتن شاه تهماسب بسیار می ترسید.

3- شورای دشت مغان چه بود؟

ج: پس از پیروزی بر دشمنان خارجی و آرام ساختن اوضاع داخلی کشور، نادردر سال 1148 ه.ق بزرگان کشور را برای تشکیل شورایی در دشت مغان فراخواند. در شورای دشت مغان نادر اعلام کرد که وظایف خود را انجام داده و تصمیم به استراحت و کناره گیری از کارها را دارد بزرگان کشور که می دانستند او مایل به سلطنت است به اتفاق آرا، وی را به سلطنت پذیرفتند.

4- جنگ کرنال بین چه کسانی رخ داد؟

ج: نادرشاه و پادشاه هند

پرسش و جستجوی درس سوم:

5- سرانجام نادرشاه چه بود؟

ج: سرانجام هنگامی که برای سرکوبی یکی از شورش ها به خراسان رفته بود جمعی از سردارانش که بر جان خود بیمناک بودند شبان گاه به چادر وی حمله کردند و او را به قتل رساندند.

6- سرانجام بزرگان کشور پس از قتل نادر چه کردند؟

ج: سرانجام جمعی از بزرگان کشور پسر رضاقلی میرزا به نام شاهرخ را که به دست دشمنانش نابینا شده بود در مشهد بر تخت نشاندند.

7- کریمخان زند چگونه پادشاهی بود؟ دوران حکومتش چگونه طی شد؟

ج: او چندان به تشریفات دربارها علاقه ای نداشت و با مردم به مهربانی رفتار می کرد. او به پاس احترام نادر خراسان را همچنان در دست شاهرخ باقی گذاشت. دوران حکومت بیست ساله کریمخان تقریباَ با آرامش سپری شد و تنها جنگ خارجی زمان او، فتح بصره بود.

8- آثار به جای مانده از دوره کریم خان را نام ببرید؟

ج: ارگ کریم خان – مسجد وکیل – بازار وکیل

9- پس از کریم خان چه کسی به سلطنت رسید؟ چگونه؟

ج: لطفعلی خان . پس از چندین سال کشمکش میان یکی از افراد خاندان زند به نام لطفعلی خان که جوان و بسیار شجاع بود توانست بر مدعیان سلطنت پیروز شود و دولت زندیه را بار دیگر سروسامان بخشد.

پرسش و جستجوی درس سوم:

1- جنگ مهماندوست میان چه کسانی روی داد؟

ج: نادرشاه و اشرف افغان

2- چرا نادر به هند لشکر کشید؟

ج: افغان های یاغی پس از فتح قندهار به وسیله ی نادر به دهلی گریخته بودند و چون دولت هند حاضر به تسلیم آن ها به نادر نبود، شاه افشار به هند لشکر کشید و توانست در جنگ کرنال آن کشور را شکست داده و دهلی پایتخت آن را تصرف کند.

3- با توجه به نمودارص18 به این سئوالات پاسخ دهید:

ج: 
نادر در چندسالگی توانست افغان ها را شکست دهد؟ 42 سالگی

در چند سالگی شاه ایران شد؟ 48 سالگی

در چند سالگی به قتل رسید؟ 60 سالگی

4- چرا در زمان افشاریه و زندیه به تدریج تجارت خارجی ایران کاهش یافت؟

ج: چون پس از حکومت صفویان وضع ایران آشفته شد و تا سال های سال حکومتی پایدار تشکیل نگردید. این مسئله باعث کاهش فعالیت های تجاری و کشاورزی شد.

5- به نظر شما چرا نادر پس از برکناری تهماسب دوم خود را شاه ایران اعلام نکرد؟

ج: خاندان صفوی در ایران شهرت و محبوبیت زیادی داشته و دارای نفوذ معنوی و هواداران بسیار بودند بنابراین نادر ابتدا خود را شاه اعلام نکرد تا در شورای مغان سلطنت را با شرایطی که خود می خواست بپذیرد.

درس چهارم: تاریخ اروپا در قرون جدید

سال گذشته با تاریخ اروپا در قرون وسطی آشنا شدید. پس از قرون وسطی دوره ی تازه ای در تاریخ پدید آمد که به «قرون جدید» معروف است. از حدود سال 1500 تا 1800 میلادی را قرون جدید می گویند علت این نام گذاری آن است که در این زمان وضع مذهبی، قرون جدید تقریباَ هم زمان با تاریخ ایران در دوره های صفویه، افشاریه و زندیه است.

تحولات مذهبی:

در سال گذشته خواندید که در قرون وسطی رهبران مسیحیت کاتولیک که در رأس آن ها «پاپ» قرار داشت به کمک کلیسا در مهم ترین مسایل جوامع اروپایی از حکومت گرفته تا زندگی فردی مردم، نقش مهمی داشتند.

با اکتشاف جدید در علوم و فنون و ایجاد اندیشه های جدید، کلیسا و پاپ اعتراضاتی را در این زمینه مطرح کردند. مارتین لوتر از کسانی بود که این نوع اندیشه ها را مطرح ساخت و علیه دستگاه پاپ دست به اعتراض زد. به همین دلیل او و طرفدارانش را «پروتستان» یعنی اعتراض کننده نامیدند.

تحولات مذهبی باعث جنگ هایی درمیان اروپاییان شد که به «جنگ های مذهبی» معروف اند.

رشد علم و صنعت و پیدایش استعمار:

از دیگر ویژگی های قرون جدید پیشرفت علوم و توسعه ی اختراعات در اروپا بود. در اواخر قرون جدید (قرن 18.م) اختراعات صنعتی رشد یافت و ماشین ها و ابزارهای جدید جای کارگاه ها و وسایل دستی را گرفت. میزان تولید کالاها چند برابر شد و درنتیجه تجارت گسترش یافت. این تحولات صنعتی نام گرفته است. با وقوع انقلاب صنعتی توجه کشورهای اروپایی به سوی مناطقی از جهان که دارای مواد اولیه ی صنعتی و یا بازار مصرف برای کالاهای تولید شده در اروپا بودند جلب شد و همین امر به تدریج زمینه ی استعمارگری اروپاییان را فراهم کرد. اسپانیا و پرتغال اولین کشورهای استعمارگر بودند.

گلستان از سلطنت استبدادی که در آن پادشاه همه کاره ی کشور بود، به سلطنت مشروطه تبدیل شد و دارای مجلس نمایندگان گردید. هم چنین مردم فرانسه بر ضد حکومت لویی شانزدهم قیام کردند و موفق به برکنار کردن او شدند. این قیام که انقلاب کبیر فرانسه نام گرفت از وقایع مهم تاریخ اروپا و جهان است. همچنین دولت مسلمان عثمانی هم که تا قرن هجدهم قدرتی مهم در آسیا و اروپا منسوب می شد ضعیف شد. تا آنجا که برخی دولت های اروپایی توانستند قسمت هایی از خاک آن کشور را تصاحب کنند.

پرسش و جستجو درس 4:

1- قرون جدید شامل چه زمانی از تاریخ اروپاست؟

ج: از حدود سال 1500 تا 1800 میلادی را قرون جدید می گویند.

2- منظور از «انقلاب صنعتی» در اروپا چیست؟

ج: در اواخر قرون جدید اختراعات صنعتی رشد یافت و ماشینها و ابزارهای جدید جای کارگاه ها و وسایل دستی را گرفت. میزان تولید کالاها چند برابر شد و درنتیجه تجارت گسترش یافت. این تحول انقلاب صنعتی نام گرفته است.

3- کدام یک از موارد زیر جزء تحولات سیاسی – اجتماعی قرن جدید نیست؟

ج: 
الف) ایجاد سلطنت استبدادی

ب) استقلال آمریکا

ج) انقلاب کبیر فرانسه

د) تضعیف قدرت عثمانی

مورد الف صحیح است.

4- میان اجزای کدام گزینه رابطه ای وجود ندارد؟

ج: 
الف) انقلاب صنعتی ---- گسترش استعمار

ب) تحولات مذهبی ---- جنگ های مذهبی

ج) انقلاب صنعتی ---- استقلال آمریکا

مورد ج صحیح است.

درس پنجم: سلسله ی قاجاریه چگونه تأسیس شد؟

پادشاهی آقامحمدخان:

قاجارها یکی از طوایف ترک بودند که پس از حمله ی مغول به ایران، به کشور ما وارد شدند و در استرآباد (گرگان) سکنی گزیدند. در اوایل تأسیس سلسله ی زندیه رئیس ایل قاجار محمدحسن خان نام داشت که در طی جنگ های آن زمان به قتل رسید. کریم خان زند فرزند او آقامحمدخان را همراه خویش به شیراز برد. پس از مرگ کریم خان آقامحمدخان تلاش خود را برای رسیدن به قدرت و سلطنت آغاز کرد. بدین منظور او از شیراز فرار کرد و به سرعت خود را به استرآباد مرکز ایل قاجار رساند. او برادران و مخالفان خود را مطیع خود ساخت و به تدریج دامنه ی نفوذ خود را توسعه بخشید.

آقامحمدخان پس از سلطه بر گرگان و دیگر قسمت های مازندران درصدد مقابله با نیرومندترین رقیب خویش یعنی لطفعلی خان زند برآمد و به این منظور به شیراز حمله کرد. خان زند به مقابله پرداخت و توانست سپاه قاجاریه را در هم ریزد. اما به دلیل نداشتن نیروی کافی به شیراز عقب نشست حاج ابراهیم خان کلانتر (صدراعظم لطفعلی خان) دروازه های شهر را روی خان زند بست و اورا راه نداد.لطفعلی خان ناچار به گرگان رفت ودرآنجا سنگر گرفت.اما سرانجام آقامحمدخان با فتح کرمان، او را در قلعه ی بم دستگیر کرده و به قتل رساند. سپس متوجه گرجستان شد تا حاکم آنجا را مطیع خود کند. او در سال 1210 ه.ق برابر با 1174 ه.ش در تهران که آنجا را پایتخت خود قرار داده بود، تاجگذاری کرد و رسماَ سلسله ی قاجاریه را پایه گذاری نمود. او پس از مدتی مجدداَ برای سرکوب گرجستان به قفقاز رفت. و در اثر خشم دو تن از خدمتکارانش را تهدید به مرگ نمود. آنان نیز با اطلاع از این مسئله، شبانه به چادر خان قاجار ریختند و او را کشتند.

پادشاهی فتحعلی شاه:

پس از انتشار قتل خان قاجار، فتحعلی خان برادرزاده و ولیعهد او به کمک و راهنمایی حاج ابراهیم خان کلانتر به سرعت خود را از شیراز به تهران رساند و بر تخت سلطنت نشست و خود را فتحعلی شاه خواند. در زمان پادشاهی فتحعلی شاه جنگ های ایران و روسیه اتفاق افتاد و دولت قاجار که قادر به جلوگیری از تهاجمات کشورهای همسایه شمالی خود نبود. طی دو قرارداد قسمت های زیادی از کشور ایران را به بیگانگان واگذار کرد.

روابط ایران و اروپا و جنگ های ایران و روسیه:

در درس چهارم خواندید که انقلاب صنعتی موجب توجه کشورهای اروپایی به دیگر مناطق جهان برای کسب منافع اقتصادی شد. در زمان حکومت فتحعلی شاه همین موضوع باعث توجه همزمان سه کشور مهم آن زمان یعنی فرانسه، انگلستان و روسیه به کشور ما گردید.

روابط با فرانسه:

از مدت ها پیش از دوره ی قاجار، انگلستان موفق به سلطه بر هندوستان شده بود و در این زمان هند بزرگ ترین مستعمره ی انگلستان بود. در زمان فتحعلی شاه ناپلئون بناپارت که در فرانسه حکومت می کرد. هم انگلستان را مورد حمله قرار داد و هم قصد کرد تا روسیه را تصرف کند و برای فتح هند و دستیابی به منافع انگلیس تصمیم گرفت تا با ایران روابط دوستانه برقرار کند. روسیه دشمن مشترک ایران و فرانسه بود. فتحعلی شاه که می دانست درمقابل روسیه ناتوان است، پیشنهاد دوستی فرانسه را پذیرفت و قراردادی میان ایران و فرانسه بسته شد که براساس آن ایران اجازه داد دولت فرانسه هر وقت بخواهد از خاک ایران به سوی هندوستان نیرو بفرستد و فرانسه نیز تعهد کرد که تجهیزات نظامی به ایران بدهد و ایران را مقابل روسیه یاری کند. اما اندکی بعد، چون ناپلئون با روسیه پیمان دوستی بست، ایران را درمقابل روسیه تنها گذاشت.

روابط با انگلستان:

ناامید شدن فتحعلی شاه فرصتی پیش آورد تا انگلستان نفوذ خود را در ایران افزایش دهد. آن ها به چند دلیل خواهان رابطه با ایران بودند:

1- از نفوذ فرانسه و روسیه از راه ایران به هندوستان جلوگیری کنند.

2- مانع حمله ی احتمالی ایران به هندوستان شوند.

3- بازارهای ایران را دراختیار خود بگیرند. شاه ایران با برقراری ارتباط با انگلستان موافقت کرد و قراردادی به نام عهدنامه ی مفصل میان دو دولت به امضا رسید. بر طبق این قرارداد ایران تعهد کرد که انگلستان را در حفظ هندوستان یاری دهد و انگلستان نیز پذیرفت که کمک های مالی و نظامی دراختیار ایران قرار دهد. این قرارداد نتیجه ای برای ایران دربرنداشت.

درحالی که دو کشور فرانسه و انگلیس خواهان برقراری ارتباط با ایران بودند. حمله ی ارتش روسیه به مرزهای شمالی کشور به مهم ترین مسأله بدل شده بود. دولت روسیه با بهانه کردن تمایل حاکم گرجستان (گرگین خان) به پیوستن به روسیه، شروع به پیشروی در مرزهای خود با ایران کرد. سرانجام سپاهیان ایران به فرماندهی عباس میرزا، ولیعهد فتحعلی شاه، از مقابله با ارتش روسیه بازماندند و بین دو دولت قرارداد صلحی به نام عهدنامه گلستان امضا شد به موجب این قرارداد بعضی شهرهای ایران چون باکو و گنجه به روسیه واگذار شد. شکست از روسیه ایرانیان را خشمگین کرد. چندسال بعد مردم با فتوای جهاد علما و شور و شوق بسیار در پی گرفتن مناطق از دست رفته برآمدند. در این جنگ ابتدا ایرانیان بعضی مناطق را پس گرفتند اما در اثر سیاست های نادرست دولت قاجارسپاه ایران شکست خورد. نتیجه ی این شکست امضای قرارداد ترکمانچای بود که براساس آن بخش های دیگری از خاک ایران در نواحی ارمنستان و آذربایجان به تصرف روس ها درآمد.

پرسش از متن درس 5:

1- آقامحمدخان چگونه هسته اولیه قدرت قاجاریه را پایه ریزی کرد؟

ج: او که تا زمان مرگ کریم خان در شیراز مانده بود پس از شنیدن خبر مرگ خان زند از پایتخت زندیه فرار کرد و به سرعت به استرآباد مرکزایل قاجار رفت.وی دراندک مدتی برادران و مخالفان را مطیع خویش ساخت وهسته اولیه قدرت قاجار را دراسترآباد پایه ریزی کرد.

2- پس از قتل آقامحمدخان چه کسی و چگونه بر تخت نشست؟

ج: پس از انتشار خبر قتل آقامحمدخان و پراکنده شدن سرداران و فرماندهان سپاه فتحعلی خان به کمک و راهنمایی حاج ابراهیم خان کلانتر به سرعت به تهران رفت و درسال 1212 ه.ق به تخت سلطنت نشست.

3- فتحعلی شاه با حاج ابراهیم خان کلانتر چه کرد؟

ج: در سال 1215 ه.ق شاه قاجار به صدراعظم خود، حاج ابراهیم خان کلانتر بدگمان شد و او را کشت.

4- فتحعلی شاه فرمانروایی ...... و....... بود.

ج: بی تدبیر و بی کفایت

5- مفاد پیمان فین کنشتاین چه بود و بین چه کشورهایی بسته شد؟

ج: براساس این پیمان دولت ایران اجازه داد دولت فرانسه هر وقت بخواهد از خاک ایران به سوی هندوستان نیرو بفرستد و فرانسه نیز تعهد کرد که تجهیزات نظامی به ایران بدهد و ایران را درمقابل روسیه یاری کند این معاهده بین ایران و فرانسه بسته شد.

6- انگلیسی ها به چه دلیل خواهان رابطه با ایران بودند؟

ج: 
1.از نفوذ رقیب های خود (فرانسه، روسیه) از راه ایران به هندوستان جلوگیری کنند.

2. مانع حمله احتمالی ایران به هندوستان شوند.

3. بازارهای تجاری ایران را به کنترل خود درآورند.

7- چرا عهدنامه مفصل در عمل نتیجه ای برای ایران نداشت؟

ج: زیرا انگلستان با روسیه به طور پنهانی روابط دوستان برقرار کرده بود و بنابراین از کمک به ایران خودداری کرد.

8- سپاهیان ایران به فرماندهان ...... ولیعهد فتحعلی شاه از مقابله با ارتش روسیه بازماندند و بین دو دولت معاهده .......امضا شد.

ج: عباس میرزا – گلستان

پرسش و جستجوی درس 5:

1- چرا آقامحمدخان پس از مرگ کریم خان به گرگان رفت؟

ج: او تلاش خود را برای رسیدن به سلطنت آغاز کرد و برای این کار پس از فرار از شیراز به سرعت استرآباد مرکز ایل قاجار رفت. وی در اندک مدتی برادران و مخالفان خود را مطیع ساخت و به تدریج دامنه نفوذ خود را توسعه بخشید.

2- حاج ابراهیم کلانتر در زمان زندیه چه شغلی داشت و سرانجام او چه بود؟

ج: صدراعظم لطفعلی خان بود، به دست فتحعلی شاه کشته شد.

3- به نظر شما مهم ترین رویداد تاریخ ایران در دوره ی آقامحمدخان و فتحعلی شاه قاجار کدام رویداد است؟ چرا؟

ج: نفوذ کشورهای استعماری در کشور ما و واگذاری بخش های وسیعی از شمال کشورمان به روس ها.

4- مناطق جدا شده از ایران براساس قراردادهای گلستان و ترکمانچای در کدام کشورهای امروزی قرار دارند؟

ج: باکو و گنجه در آذربایجان و قسمت های دیگری در کشور ارمنستان

درس ششم: ایران در زمان محمدشاه و ناصرالدین شاه

پادشاهی محمدشاه:

عباس میرزا فرزند ولیعهد فتحعلی شاه یکسال پیش از پدرش درگذشت و شاه قاجار فرزند او یعنی محمد میرزا را ولیعهد خویش ساخت.

محمدشاه در آغاز سلطنت خود میرزا ابوالقاسم قائم مقام صدراعظم خود را که از مردان لایق و بزرگ بود به قتل رساند. او از وزرای کاردان تاریخ بود و از نویسندگان زبردست به شمار می آمد. یکی از حوادث زمان سلطنت محمدشاه لشکرکشی او به هرات برای جنگ با حاکم این شهر است.

حاکم شهر هرات در آن زمان کامران میرزا نام داشت که به تحریک انگلیسی ها شروع به مخالفت با حکومت ایران کرد و مدعی استقلال شد.

فرقه سازی استعمار:

دولت های انگلیس و روس از وحدت مسلمانان در ایران به شدت وحشت داشتند. از این رو کوشیدند تا در میان مردم تفرقه اندازند و یکی از کارهای آنان در همین زمینه به وجود آوردن مذهب های ساختگی بود. از جمله ی این مذهب های دروغین بابیگری وبهائیگری بود. 
ابتدا سیدمحمدعلی بنیانگذار فرقه ی بابیه ادعای بابیت کرد (باب دو اصطلاح این فرقه به کسی گفته می شد که واسطه ی ارتباط مردم با امام زمان بود) او کمی بعد با صراحت خود را مهدی موعود نامید و سرانجام ادعای پیامبری کرد. ادعای او باعث به وجود آمدن فتنه بزرگی به نام فتنه ی بابیه شد و فرقه ی بابیه را ایجاد کرد که از طرف روسیه و انگلستان مورد حمایت واقع شد. به دنبال این ماجرا سیدعلی محمد باب به دست امیرکبیر کشته شد و پس از حسینعلی نوری رهبری پیروان باب را به عهده گرفت. میرزا حسینعلی نوری که به خود لقب «بهاء» داده بود مدتی بعد خود را پیامبری جدید خواند و فرقه ی بهایی را به وجود آورد که مورد حمایت انگلستان نیز بود.

ناصرالدین شاه و صدارت امیرکبیر:

پس از درگذشت محمدشاه فرزندش ناصرالدین میرزا به نام ناصرالدین شاه به سلطنت رسید. او حدود پنجاه سال سلطنت کرد و نفوذ بیگانگان و کسب امتیازات بی شمار توسط آنان در دوره ی این پادشاه رخ داد. ناصرالدین شاه حتی معدود کسانی را که قصد اصلاحاتی داشتند ازمیان برد که از جمله ی آنان میرزاتقی خان امیرکبیر بود. میرزاتقی خان فراهانی که بعدها به عنوان امیرکبیر صدراعظم ناصرالدین شاه شد فرزند آشپز قائم مقام بود که از طریق پدر به این دستگاه راه یافت. او سپس به دستگاه ناصرالدین میرزای ولیعهد در تبریز راه یافت.

پس از مرگ محمدشاه‏، میرزاتقی خان ناصرالدین شاه را به تهران رساند و او را به تخت سلطنت نشاند و خود نیز به دستور شاه مقام صدارت عظمی را دراختیار گرفت. امیرکبیر با کوشش بسیار القاب و عناوین بیهوده اطرافیان را از میان برد، اقتصاد کشور را سروسامان داد. حقوق زیاد شاهزادگان و درباریان را کم کرد و با رشوه خواری به مبارزه پرداخت. از دیگر کارهای مهم امیرکبیر ایجاد مدرسه ی دارالفنون، اعزام افرادی به اروپا برای آموختن حرفه و صنعت و انتشار روزنامه وقایع اتفاقیه بود. اقدامات امیرکبیر اوضاع آشفته ایران را تاحدی بهبود بخشید. اما درباریان با دیدن این اتفاقات نگران شده و با کمک مادرشاه توطئه ای را طرح ریزی کردند و او را از کار برکنار کرده و دستور قتل او را از شاه گرفتند و درحمام فین کاشان به زندگی وی پایان دادند. ( 1268ه.ق)

استقلال افغانستان:

پس از عزل امیرکبیر میرزاآقاخان نوری که مردی بی کفایت و خائن بود به صدارت رسید. در همین زمان بود که افغانستان از ایران جدا شد و به جنگ انگلیسی ها افتاد. در زمان ناصرالدین شاه حسام السلطنه حاکم خراسان موفق شد هرات را از جنگ مزدوران انگلستان درآورد. اما انگلیسی ها بلافاصله جزیره خارک و شهرهای خرمشهر و بوشهر را اشغال کردند. این اقدام دربار ایران را به وحشت انداخت و میرزا آقامحمدخان نوری به نماینده اش در پاریس دستور داد که با نمایندگان انگلستان پیمان صلح منعقد کند. به این ترتیب قراردادی میان دوکشور به نام قرارداد پاریس بسته شد. به موجب این قرارداد ایران تعهد کرد که استقلال افغانستان را به رسمیت بشناسد و هرات را تخلیه کند و هیچ گونه ادعایی نسبت به آن شهر نداشته باشد. در زمان ناصرالدین شاه قسمت هایی از ایران جدا شد.

سیدجمال الدین اسدآبادی:

سیدجمال الدین اسدآبادی شخصیت بزرگی بود که در دوره ناصرالدین شاه در بیداری مردم ایران و حتی مسلمانان جهان سهم زیادی داشت. سیدجمال الدین در قریه اسدآباد همدان متولد شد.اوپس از آموختن مقدمات علوم دینی در ایران عازم نجف گردید و پس از بهره گیری از محضر عالمان بزرگی چون مرتضی انصاری به هندوستان رفت.
او ابتدا کوشید مسلمانان هند را علیه استعمار انگلیس بشوراند اما به دلیل سلطه ی همه جانبه انگلیسی ها از آن جا به عثمانی و مصر سفر کرد. سپس به دعوت ناصرالدین شاه به ایران آمد. او با اندیشه های اصلاح طلبانه وارد ایران شد اما بعدها دریافت خودِ شاه عامل جلوگیری اجرای این اندیشه هاست. از آن پس از حکومت شاه انتقاد کرد و همین کار سبب تبعید او از ایران شد. او تا آخر عمر در عثمانی زندگی کرد و سرانجام مسموم شد. سیدجمال الدین در مبارزات پرشور ضداستعمالری خود سه هدف عمده داشت که عبارت بودند از:

1- اتحاد دنیای اسلام بر ضداستعمار

2- مبارزه با استعمار انگلستان

3- دفاع از ارزش های اسلامی

ناصرالدین شاه و اعطای امتیاز به بیگانگان:

ناصرالدین شاه به دلیل استبداد و ولخرجی های فراوان ناچار بود تا امتیازات زیادی به بیگانگان بدهد و مخارج سفرهای فرنگ خود را تأمین کند. مردم نسبت به این اخلاق و عملکرد ناپسند او به اعتراض برخاسته و در مواردی نیز موفق به لغو آن ها شدند. ازجمله این امتیازات عبارت است از: 
1- امتیاز رویتر:

این امتیاز از بدترین امتیازاتی بود که توسط دولت ایران به بیگانگان داده شد. به موجب این امتیاز انحصار احداث راه آهن و بهره برداری از کلیه ی معادن و جنگل ها و احداث قنات ها و اداره ی گمرک به یک یهودی انگلیسی به نام رویتر واگذار شد. وقتی که خبر واگذاری این امتیاز منتشر شد با مخالفت های شدید مرحوم حاج ملاعلی کنی روحانی اول تهران روبه رو گردید و با اصرار او دولت ایران این قرارداد را لغو کرد.

3- امتیاز انحصاری توتون و تنباکو:

قرارداد امتیاز انحصاری توتون و تنباکو با رضایت ناصرالدین شاه میان شخص انگلیسی به نام تالبوت و ایران بسته شد. برطبق این قرارداد امتیاز انحصاری خریدوفروش تهیه ی توتون و تنباکوی سراسر ایران به مدت پنجاه سال به تالبوت واگذار گردید و کشاورزان می بایست تمام محصولات توتون و تنباکوی خود را به نمایندگان انگلیس می فروختند و تالبوت نیز موظف به پرداخت مبلغ 15000 لیره انگلیسی و یک چهارم سود سالانه به دربار ایران شد.

در این زمینه روحانیون علی الخصوص میرزاحسن آشتیانی نماینده ی آیت الله میرزاحسن شیرازی رهبری مخالفان را برعهده گرفت و بعداز مکاتباتی که با مراجع نجف صورت گرفت، آیت الله میرزای شیرازی استعمال توتون و تنباکو را رسماَ حرام اعلام کرد و این مسئله باعث شد تا مردم قلیان ها را بشکنند و تنباکوها را بسوزانند و سرانجام این قرارداد لغو شد. در اواخر پادشاهی ناصرالدین شاه و افزایش نارضایتی مردم، سرانجام میرزارضای کرمانی که از شاگردان و مریدان سیدجمال الدین بود، وی را یک روز قبل از آغاز جشن های پنجاهمین سال سلطنتش به قتل رساند.

پرسش از متن درس 6:

1- قائم مقام فراهانی که بود و چه کرد؟

ج: قائم مقام فراهانی یکی از وزرای کاردان تاریخ ایران و از نویسندگان زیردست به شمار می آید. او صدراعظم محمودشاه بود و در دوره کوتاه مدت وزارت خود نظم و امنیت را برقرار ساخت و خدمات بسیاری انجام داد.

2- تهدید انگلیسی ها به محمدشاه در مورد تصرف شهر هرات چه بود؟

ج: انگلیسی ها تهدید کردند که اگر ایران به محاصره هرات و تصرف آن ادامه دهد جنوب ایران را تصرف خواهند کرد.

3- ازجمله مذهب های دروغین که استعمارگران به وجود آوردند.... و.....بود.

ج: بابیت، بهائیت

4- حسینعلی نوری که بود و مورد حمایت چه کشوری بود؟

ج: پس از آن که سیدعلی محمد به دستور امیرکبیر تیرباران شد میرزاحسینعلی نوری رهبری پیروان باب را عهده دار شد وی مدتی بعد خود را پیامبر جدیدی خواند و فرقه بهائیت را به وجود آورد که شدیداَ مورد حمایت انگلستان بود.

5- اقدامات امیرکبیر را نام ببرید؟

ج: امیرکبیر با کوشش بسیار القاب و عناوینی را که درباریان به اطرافیان خود می دادند ازمیان برده اقتصاد کشور را سروسامان داد، حقوق زیاد درباریان و شاهزادگان را کم کرد و با رشوه خواری به مبارزه پرداخت از دیگر کارهای مهم امیرکبیر ایجاد مدرسه دارالفنون و اعزام افرادی به اروپا برای آموختن حرفه و صنعت و انتشار روزنامه وقایع اتفاقیه بود.

6- پس از تصرف هرات توسط حسام السلطنه انگلیسی ها کدام مناطق ایران را اشغال کردند؟

ج: جزیره خارک و شهرهای خرمشهر و بوشهر.

7- سیدجمال الدین اسدآبادی در کجا متولد شد؟

ج: قریه اسدآباد همدان

8- در آن زمان ....و.....و.......مسلمانان، سیدجمال الدین را سخت رنج می داد.

ج: فقر، عقب ماندگی، درماندگی

انقلاب مشروطه چرا و چگونه رخ داد؟

9- چرا سیدجمال الدین اسدآبادی به سیدجمال الدین افغانی نیز موسوم شده است؟

ج: او چون به صورت های مختلف لباس می پوشید و در کشورهای اسلامی نیز بسیار سفر کرده بود به سیدجمال الدین افغانی نیز موسوم است.

10- سیدجمال الدین اسدآبادی توسط چه کسی کشته شد؟

ج: امپراطور عثمانی

11- در صف مقدم مخالفان.......قرار داشتند که قاطعانه خواستار لغو قرارداد ننگین تالبوت گردیدند.

ج: روحانیون

12- ناصرالدین شاه اگرچه تظاهر می کرد که با ......ایران موافق است ولی در عمل و....... اوضاع ایران را به سراشیبی سقوط سوق داد.

ج: رشد و ترقی – عیاشی های وی و استبداد مطلقه اش

پرسش و جستجوی درس 6:

1- عهدنامه ی پاریس در مورد چه موضوعی بود؟

ج: به موجب این قرارداد ایرن تعهد کرد که استقلال افغانستان را به رسمیت بشناسد و هرات را تخلیه کند و هیچ گونه ادعایی نسبت به آن شهر نداشته باشد.

2- سه هدف اصلی سیدجمال الدین اسدآبادی چه بود؟

1. اتحاد دنیای اسلام بر ضد استعمار

2. مبارزه با استعمار انگلستان

3. دفاع از ارزش های اسلامی

3- به نظر شما چرا حاج ملاعلی کنی با قرارداد رویتر مخالفت کرد؟

ج: زیرا این امتیاز ایران را به طور کامل تحت نفوذ و سیطره استعمارگران قرار می داد.

درس هفت:انقلاب مشروطه چرا و چگونه رخ داد؟

پادشاهی مظفرالدین شاه:

پس از ناصرالدین شاه فرزندش مظفرالدین شاه که ولیعهد وی بود از تبریز به تهران آمد و با نام مظفرالدین شاه به پادشاهی رسید. وی مردی بیمار بود و اداره ی امور کشور را عملاَ به عین الدوله صدراعظم خود سپرد. عین الدوله مردی مستبد بود. خشونت های او و درباریان، اقدامات ظالمانه ی مأموران دولتی و دخالت های بیگانگان در امور کشور سبب شد که مردم قیام کنند. نتیجه ی این قیام به وجود آمدن حکومت مشروطه ی سلطنتی در ایران بود. یعنی حکومتی که در آن نمایندگان مردم (مجلس) بر چگونگی اداره کشور و اقدامات شاه نظاره داشته باشند.

آغاز انقلاب مشروطه:

نخستین جرقه های انقلاب وقتی روشن شد که علاءالدوله حاکم تهران، به بهانه گران شدن قند، عده ای از بازرگانان را به چوب بست به دنبال انتشار این خبر مردم بازارها را بستند و در منزل آیت الله سیدمحمد طباطبایی گرد آمدند. ایشان و بعضی دیگر از علما قدم پیش نهادند و قرار گذاشتند پیشاپیش گروهی از مردم به عنوان اعتراض شهر را ترک گویند و در حرم حضرت عبدالعظیم تحصن کنند و خواهان اجرای خواست های مردم شوند. در رأس خواسته های آن ها تأسیس عدالتخانه برای رسیدگی به شکایات مردم بود. پس از صدور فرمان تأسیس عدالتخانه، تحصن خاتمه یافت و علما با احترام به تهران بازگشتند.

ادامه ی مبارزه و صدور فرمان مشروطیت:

پس از بازگشت علما و مردم از حضرت عبدالعظیم، دولت به وعده های خود عمل نکرد، درنتیجه مردم به مبارزه ادامه دادند. در یکی از همین مبارزات، با تیراندازی مأموران طلبه جوانی به نام سیدعبدالحمید به شهادت رسید. درنتیجه بار دیگر علما و مردم در مسجد جامع تهران گرد آمدند و به چاره اندیشی پرداختند. این بار دو تن از رهبران روحانی آیت الله سیدمحمود طباطبائی آیت الله سیدعبدالله بهبهانی با مشورت دیگران تصمیم گرفتند تهران را ترک کنند. آیت الله شیخ فضل الله نوری به حمایت از مردم برخاست و همراه علما عازم قم شد. این مسئله اوضاع تهران را پریشان کرد و عده ای از علمای نجف نیز از مردم پشتیبانی کردند درنتیجه شاه و درباریان عقب نشینی کردند و مظفرالدین شاه با صدور فرمان مشروطیت و عزل عین الدوله در برابر خواسته های مردم تسلیم شد. به این ترتیب قیام مردم به ثمر رسید و نظام استبدادی به نظام مشروطه مبدل گشت.

قانون اساسی:

در چهاردهم جمادی الثانی سال 1324 ه.ق (14 مرداد 1285 ه.ش) فرمان مشروطیت به دست مظفرالدین شاه امضا شد. پس از آن انتخابات انجام گرفت و نمایندگان به تدوین قانون اساسی پرداختند. متأسفانه در تدوین این قانون، از قوانین کشورهایی مانند بلژیک و فرانسه استفاده شد و اولین نفوذ فکری غرب برای انحراف انقلاب آغاز شد. مدتی پس از تدوین قانون اساسی برای تکمیل و رفع نواقص آن شورایی مأمور تدوین متمم قانون اساسی شد. به پیشنهاد آیت الله شیخ فضل الله نوری ماده ای به متمم اضافه شد که به موجب آن پنج تن از محبوب ترین طراز اول بر مصوبات مجلس نظاره کردند تا مصوبات با قوانین اسلام مغایرت نداشته باشد.

پرسش از متن درس 7: محمدعلی شاه، دشمن مشروطه:

1- مظفرالدین شاه مردی ......بود و به این دلیل اداره ی امور کشور را عملاَ به......... سپرد.

ج: بیمار – عین الدوله

2- نتیجه قیام مردم علیه استبداد قاجار استقرار نظام ...... در ایران بود.

ج: مشروطه سلطنتی

3- نخستین جرقه های انقلاب مشروطه چگونه آغاز شد؟

ج: نخستین جرقه های انقلاب مشروطه وقتی روشن شد که علاءالدوله حاکم تهران به بهانه گران شدن قند، عده ای از بازرگانان را به عنوان اعتراض به روش های استبدادی دولت تحصن کرده بودند احضار کد و آنان را به چوب بست.

4- به دنبال انتشار خبر به چوب بستن بازرگانان توسط علاءالدوله مردم چه کردند؟

ج: مردم بازارها را بستند و به رهبران روحانی متوسل شدند و در منزل آیت الله طباطبایی گرد آمدند.

5- مهم ترین خواسته مردم متحصن در حرم حضرت عبدالعظیم چه بود؟

ج: تأسیس عدالتخانه

6- رهبران روحانی مهاجرت کبری را نام ببرید؟

ج: آیت الله طباطبایی – آیت الله بهبهانی – شیخ فضل الله نوری

7- پس از مهاجرت کبری نظام.......به نظام........مبدل گشت.

ج: استبدادی مطلقه – مشروطه سلطنتی

7- استقرار مشروطیت در ایران در زمان پادشاهی چه کسی بود؟

ج: مظفرالدین شاه

پرسش و جستجوی درس 7:

1- چه رویدادی موجب شد مظفرالدین شاه فرمان مشروطیت را صادر کند؟

2- پس از بازگشت علما و مردم از حضرت عبدالعظیم دولت به وعده های خود عمل نکرد. درنتیجه مردم به مبارزه ادامه دادند. روزی در حین مبارزه ، مأموران به یک طلبه جوان به نام سیدعبدالحمید تیراندازی کرده و او را به شهادت رساندند. درنتیجه علما و مردم بار دیگر در مسجد جامع تهران جمع شدند. این بار دوتن از رهبران روحانی به نام آیت الله سیدمحمود طباطبایی و آیت الله سیدعبدالله بهبهانی با مشورت دیگران تصمیم گرفتند تهران را ترک کنند. آیت الله شیخ فضل الله نوری به حمایت مردم برخاست و همراه علما عازم قم شد. این مسئله اوضاع تهران را پریشان کرد. درنتیجه مظفرالدین شاه با صدور فرمان مشروطیت در برابر خواست مردم تسلیم شد.

درس هشتم: محمدعلی شاه، دشمن مشروطه:

ده روز پس از امضای قانون اساسی مظفرالدین شاه درگذشت و پسرش محمدعلی میرزا به سلطنت رسید. او ابتدا وانمود کرد که با مشروطه موافق است اما پس از رسیدن به سلطنت تلاش های مخفیانه ای را برای نابودی آن آغاز نمود. وی در این کار از حمایت و تشویق های جدی روسیه نیز برخوردار بود. دلایل مخالفت روسیه با انقلاب مشروطه عبارت بود از:

1- وابستگی کامل محمدعلی شاه به دولت روسیه و عدم اطمینان آن دولت به سران مشروطه و مجلس. 
2- اطمینان روسیه به این که بعضی از دولت مردان مشروطه و نمایندگان مجلس طرف دار انگلستان هستند.

محمدعلی شاه در مراسم تاج گذاری خود با دعوت نکردن نمایندگان مجلس به مشروطه و نمایندگان آن بی اعتنایی کرد و از امضای متمم قانون اساسی خودداری ورزید. این امر سبب شد مردم اعتراضات وسیعی را در پیش گیرند و به علمای نجف نامه هایی را ارسال کنند تا جایی که او ناگزیر به امضای متمم شد. چندی بعد ترور نافرجام محمدعلی شاه باعث شد تا او بهانه ای برای سرکوب مشروطه خواهان به دست آورد. سرانجام محمدعلی شاه به کمک نیروهای تحت فرماندهی افسر رسمی به نام لیاخوف مجلس را به توپ بست. پس از این هجوم مجلس منحل گردید و آیت الله طباطبایی و آیت الله بهبهانی نیز تبعید شدند. مردم پس از این واقعه تصمیم به مبارزه گرفتند. مردم قهرمان تبریز به رهبری ستارخان و باقرخان به دنبال فتوای علمای نجف دست به نبردهای دلاورانه بر ضداستبداد زدند. همزمان با قیام مردم تبریز قیام های دیگری نیز در گیلان و درمیان بختیاری ها برپا شد. بخشی از مردم گیلان و نیز عده ای از بختیاری ها هم زمان با مبارزان تبریز به تهران آمدند و توانستند قوای دولتی را شکست دهند و تهران را فتح کنند.

پس از فتح تهران مشروطه خواهان در محل مجلس شورای ملی در میدان بهارستان شورایی تشکیل دادند. این شورا محمدعلی شاه را از سلطنت خلع کرد و احمدشاه فرزند او را به تخت پادشاهی نشاند. محمدعلی شاه با تعهد دریافت سالانه یک صدهزار تومان از کشور خارج شد و به روسیه رفت.

نیروهای فاتح با تشکیل یک دادگاه مخالفان مشروطیت را محاکمه کرده و آیت الله شیخ فضل الله نوری را به شهادت رساندند. او در ابتدا از حامیان مشروطیت بود اما بعداز مشاهده انحراف مسیر مشروطیت از اسلام به مخالفت با آنان پرداخت. قبل از اعدام وی، اطرافیانش از او خواستند که به سفارتخانه روسیه پناهنده شود اما او نپذیرفت و گفت «آیا رواست که من پس از هفتاد سال که محاسنم را برای اسلام سفید کرده ام حالا بیایم و به زیر پرچم کفر بروم؟»

پرسش و جستجوی درس 8:

1- بهانه ی محمدعلی شاه برای حمله به مجلس چه بود؟

ج: تیراندازی به سوی محمدعلی شاه که آسیبی به وی نرسید و به عقیده عده ای خود شاه ترتیب آن را داده بود، بهانه ای برای سرکوب مشروطه خواهان شد.

2- میان کدام گزینه ی سمت راست با گزینه ی سمت چپ رابطه ای تاریخی وجود دارد؟

لیاخوف ------امضای قانون اساسی

علمای نجف ------به توپ بستن مجلس

سرکوبی مشروطه خواهان------ قیام مردم تبریز

پاسخ: لیاخوف / به توپ بستن مجلس

درس نهم: جنگ جهانی اول و تأثیر آن بر ایران:

اوضاع کشور در دوره ی نیابت سلطنت:

پس از به سلطنت رسیدن احمدشاه چون وی به سن قانونی نرسیده بود، عضدالملک رئیس ایل قاجار نیابت سلطنت او را به عهده گرفت و محمدعلی خان تنکابنی به نخست وزیری رسید. دراین زمان مجلس برای حل مشکلات مالی و نظامی تصمیم به استخدام مستشاران خارجی گرفت. به این ترتیب مورگان شوستر آمریکایی و یال مارسن سوئدی و عده ای دیگر به ایران آمدند 
استخدام این دوتن وضع را بهبود بخشید اما روسیه و انگلیس که هدفی غیر از این داشتند مقدماتی را برای اخراج این دو تن فراهم کردند. سرانجام در پی این توطئه، ناصرالملک که پس از مرگ عضدالملک نیابت سلطنت را به عهده گرفته بود، تسلیم روسها شد، مجلس را تعطیل کرد و شوستر از ایران اخراج گردید. پس از آن روسیه در شمال و انگلیس در جنوب دست به تجاوز زدند و روس ها عده ای از مردم خراسان و آذربایجان را به دار آویختند و مرقد امام رضا(ع) را به توپ بستند.

پادشاهی احمدشاه:

در سال 1332 ه.ق احمدشاه که به سن قانونی رسیده بود، رسماَ تاج گذاری کرد. از آنجایی که او فردی کم تجربه بود، اداره ی امور کشور رسماَ به دست بیگانگان و افراد سودجو افتاد و وضع کشور آشفته تر از پیش شد. مردم که خواهان استقلال کشور و اصلاح امور بودند. با رهبری کسانی چون شیخ محمد خیابانی، محمدتقی خان پسیان و میرزاکوچک جنگلی به مبارزه پرداختند.

جنگ جهانی اول:

یکی ازحوادث مهم جهان در اولین سال های سلطنت احمدشاه وقوع جنگ جهانی اول بود. در اوایل قرن بیستم علاوه بر انگلیس،فرانسه و روسیه کشورهای دیگری چون آلمان و امپراتوری اتریش، مجارستان روی به پیشرفت نهادند و با دولت های مذکور بر سر کسب منافع اقتصادی به رقابت برخاستند. رقابت و اختلاف اصلی این دو دسته دولت ها بر سر این مسائل بود:

1- توسعه طلبی ارضی

2- رقابت های استعماری

3- رقابت های صنعتی و تجاری

4- کشورهای آلمان، ایتالیا و اتریش نیز مانند انگلیس، روسیه و فرانسه دلشان می خواست تا مستعمراتی را برای خود بوجود آورند. ولی با مخالفت این سه کشور روبرو بودند. درنتیجه باعث شد تا این سه کشور در مقابل یه کشور دیگر به صف آرایی نظامی بپردازند. در یک طرف ایتالیا، اتریش و مجارستان و آلمان قرار داشتند که به اتحاد مثلث نامیده شدند و دو طرف دیگر روسیه، انگلیس و فرانسه که به اتفاق مثلث یا متفقین مشهور بودند. یک سال پس از شروع جنگ ایتالیا از اتحاد مثلث جدا شد و به متفقین پیوست در سال 1914.م میان این دوگروه کشورها جنگ درگرفت و جنگ جهانی اول آغاز شد. کشور ما نیز در جنگ جهانی اول از طرف انگلستان و روسیه که می ترسیدند ایران از طرف آلمان مورد نفوذ قرار گیرد، مورد تجاوز قرار گرفت و اشغال شد.

پرسش از متن درس 9:

1- مستشاران خارجی که در زمان احمدشاه به ایران آمدند نام ببرید؟

ج: مورگان شوستر آمریکایی و یال مارسن سوئدی

2- ..... طی اولتیماتومی خواستار اخراج شوستر از ایران شدند.

ج: روسها

3- در زمان احمدشاه چه کسی و چرا مجلس را منحل کرد؟

ج: ناصرالملک عامل انگلیسی ها – به علت این که مجلس در برابر فشار روس ها در مورد اخراج شوستر از ایران تسلیم نشد.

4- نام چندتن از رهبران مردم در مبارزه با بیگانگان در زمان احمدشاه را بنویسید.

ج: شیخ محمد خیابانی، محمدتقی خان پسیان، میرزاکوچک خان جنگلی

5- رقابت و اختلاف اصلی دولت های «آلمان، ایتالیا و امپراتوری اتریش، مجارستان» و دولت های «انگلیس، فرانسه و روسیه» بر سر چه بود؟

ج: 
1. توسعه طلبی ارضی

2.رقابت های استعماری

3. رقابت های صنعتی و تجاری

6- جنگ جهانی اول در چه سالی آغاز شد؟

1914 م، 1293 ه.ش

7- اتحاد مثلث و اتفاق مثلث در جنگ جهانی اول شامل چه کشورهایی بود؟

ج: ایتالیا، آلمان و اتریش – مجارستان به اتحاد مثلث و روسیه، انگلیس و فرانسه به اتفاق مثلث مشهور شدند.

پرسش و جستجوی درس 9:

1- چه کسی تهدید روس ها را مبنی بر اخراج شوستر از ایران پذیرفت؟

ج: ناصرالملک

2- چرا پس از تاج گذاری احمدشاه افراد سودجو توانستند قدرت را به دست بگیرند؟

زیرا او فردی کم تجربه بود و در اداره ی امور کشور نقش مهمی نداشت. بنابراین عده ای از افراد سودجو یا وابسته به بیگانه قدرت را در دست گرفتند.

3- قیام هایی نظیر قیام میرزاکوچک جنگلی به چه منظوری صورت گرفت؟

گروه هایی از مردم که خواهان استقلال کشور و اصلاح امور بودند، به مبارزه علیه بیگانگان و وابستگان آن ها برخاستند.

4- ایتالیا جزء اتحاد مثلث بود یا اتفاق مثلث؟

ایتالیا، آلمان و اتریش – مجارستان اتحاد مثلث نامیده می شدند و انگلیس – روسیه و فرانسه به اتفاق مثلث یا متفقین مشهور شدند یک سال پس از شروع جنگ ایتالیا از اتحاد مثلث جدا شد و به متفقین پیوست.

درس دهم: پایان حکومت قاجارها و آغاز حکومت رضاخان

سیاست جدید انگلستان در ایران:

خواندید که هم زمان با جنگ جهانی اول نیروهای روسیه وانگلستان وارد ایران شدند. انگلیسی ها در نواحی جنوبی و روس ها در نواحی شمالی کشور مستقر شدند. در سال 1917 م. مردم روسیه علت حکومت ستمگر تزارها قیام کردند و سرانجام به پیروزی رسیدند. بر اثر وقوع انقلاب روسیه نیروهای روسیه شمال ایران را ترک کردند. اما انگلیسی ها با استفاده از این فرصت سلطه ی خود را بر تمام قسمت های ایران گسترش دادند. اما آن ها با خارج کردن نیروهای خود از ایران و ترجیح سلطه ی غیرمستقیم بر سلطه ی مستقیم تصمیم گرفتند تا هم حکومت ایران را با این کار بر خود وابسته کنند و هم با صرف هزینه های نقدی از نفرت مردم بکاهند.

کودتا:

سرانجام انگلیسی ها برای اجرای سیاست استعماری جدید خود، شخصی به نام سیدضیاءالدین طباطبایی درنظر گرفتند. آنان درصدد برآمدند تا سیدضیاء را به عنوان نخست وزیر به احمدشاه تحمیل کند تا زمینه ی کارهای بعدی برایشان فراهم شود. برای ترساندن احمدشاه نیز شخصی به نام رضاخان را که از افراد نظامی در قزوین بود، مناسب دیدند. بدین منظور در سوم اسفندسال 1299 ه.ش نیروهای تحت فرمان رضاخان از قزوین به تهران آمدند و احمدشاه را وادار کردند تا سیدضیاء الدین را به نخست وزیری منصوب کنند. رضاخان نیز به عنوان فرمانده ی کل قوا تأمین شد. اولین گام انگلستان برای تشکیل حکومت موردنظر خود در ایران بود.

تغییر سلطنت:

در سال 1302 ه.ش رضاخان به پشتیبانی انگلیسی ها موفق شد نخست وزیر شود. وی پس از رسیدن به نخست وزیری فعالیت های وسیعی در جهت سیاست نوین انگلستان آغاز کرد. حمایت انگلستان از رضاخان و نیز سرکوبی مخالفان آگاه، زمینه را برای تغییر سلطنت آماده کرد. سرانجام رضاخان در سال 1304 ه.ش مجلس مؤسسان را برای تغییر سلطنت تشکیل داد. نمایندگان این مجلس سلطنت قاجار را منقرض کردند و رضاخان را به شاهی رساندند و رضاخان، رضا شاه خوانده شد.

رضاخان که قبل از رسیدن به سلطنت به جلب حمایت روحانیت می پرداخت، با رسیدن به سلطنت، دین را مانع پیشرفت کار خود دانست. از جمله وادار کردن زنان به کنار گذاشتن حجاب (که با مقاومت و درگیری مردم مواجه شد).

شهادت آیت الله مدرس:

آیت الله سیدحسن مدرس ازجمله علمای بزرگی بود که در طول حیات خویش دست به مبارزه ای پیگیر با استبداد و استعمار زد. پس از فتح تهران و گشایش دوباره ی مجلس شورای ملی مراجع نجف که مدرس را شخصیتی صاحب صلاحیت در امور مذهبی و سیاسی می دانستند به او و چند تن دیگر مأموریت دادند تا طبق متمم قانون اساسی به عنوان مجتهد طراز اول در جلسات مجلس شرکت کنند و بر مصوبات آن نظارت داشته باشند. پس از به قدرت رسیدن رضاخان مدرس که می دانست انگلیسی ها رضاخان را به قدرت رسانده اند با وی سخت به مبارزه پرداخت. او سرانجام در سال 1316 به دستور رضاخان به شهادت رسید.

پرسش از متن درس 10:

1- مشکل انگلیسی ها در ارتباط با اجرای سیاست جدیدشان در ایران چه بود؟ و چه تصمیمی برای حل آن گرفتند؟

ج: مشکل انگلیسی ها این بود که حکومت قاجار (احمدشاه) توانایی لازم برای تأمین اهداف آن ها را نداشت بنابراین درصدد برآمدند تا حکومتی دلخواه و مطیع خود را در ایران تشکیل دهند به نظر آن ها این حکومت می بایست آن قدر قوی باشد که سراسر ایران را به طور یک پارچه در سلطه خود بگیرد و آن را مطابق خواست آن ها اداره نماید.

2- در سال.....رضاخان به پشتیبانی .......موفق شد نخست وزیر شود.

ج: 1302 ه.ش – انگلیسی ها

3- چه عواملی در زمان احمدشاه زمینه را برای تغییر سلطنت آماده کرد؟

ج: حمایت انگلستان از رضاخان، ضعف احمدشاه و نبودن او در کشور، عوامفریبی رضاخان و نیز سرکوبی مخالفان آگاه زمینه را برای تغییر سلطنت آماده کرد.

4- مجلس مؤسسان را چه کسی و به چه منظوری تشکیل داد؟

ج: رضاخان برای تغییر سلطنت

5- انگلیسی ها برای این که موقعیت دست نشانده خود (رضاخان) را تثبیت کنند چه کردند؟

ج: آنان برای این کار سعی کردند او را مردی وطن پرست، اصلاح طلب و ضدبیگانه معرفی نمایند.

6- چند مورد از عوامفریبی های رضاخان را نام ببرید؟

ج:ازجمله عوامفریبی های رضاخانی این بود که خود را مردی ضدبیگانه، حامی مردم، تأمین کننده امنیت و آرامش کشور معتقد به مسائل مذهبی معرفی می کرد.

پرسش و جستجوی درس 10:

1- در زمان جنگ جهانی اول روس ها در پی حادثه ای نیروهای خود را از ایران خارج کردند، آن حادثه چه بود؟

ج: در سال 1917 م. مردم روسیه علیه حکومت ستمگر تزارها قیام کردند و سرانجام انقلاب آن ها به پیروزی رسید. پس از وقوع انقلاب روسیه نیروهای روس از ایران رفتند.

2- چرا پس از انقلاب روسیه، انگلیسی ها قاجارها را برای اجرای سیاست جدید خود مناسب نمی دانستند؟

ج: چون این حکومت توانایی لازم جهت تأمین اهداف آن ها را نداشت. بنابراین درصدد برآمدند تا حکومتی وابسته به خود در ایران تشکیل دهند. به نظر آن ها این حکومت می بایست آن قدر قوی می بود که بتواند سراسر ایران را به طور یکپارچه زیر سلطه ی خود بگیرد و آن را مطابق خواست آن ها اداره نماید.

3- حوادث مهم ایران را که در این درس خواندید به ترتیب بنویسید؟

ج: 
1296 ه.ش: انقلاب روسیه – خروج روس ها از شمال کشور . گسترش سلطه ی انگلیسی ها بر تمام مناطق

1299: کودتای سیدضیاءالدین طباطبایی و نخست وزیری او – فرماندهی کل قوا به رضاخان 1302: تغییر سلطنت – نخست وزیری رضاخان

1304: تأسیس مجلس مأسسان و پادشاهی رضاخان

1316: شهادت آیت الله مدرس

درس یازدهم: جنگ جهانی دوم و تأثیر آن بر ایران:

جنگ جهانی اول در سال 1297 (1918م) پایان یافت. اندکی بعد بین طرف های درگیر یک قرارداد صلح در کاخ ورسای (در نزدیکی پاریس) به امضا رسید. اما به دلایل زیر صلح موردنظر پایدار نماند:

1- معاهده ی ورسای غرامت ها و محدودیت های سنگینی را بر دولت های شکست خورده به خصوص آلمان تحمیل کرد و این کار خشم آنان را برانگیخت.

2- مرزبندی های جدید پس از جنگ موجب چند پاره شده بعضی کشورها و نارضایتی اقوام و ملت ها گردید.

3- دولت هایی نظیر فرانسه و انگلستان که خود را طرف پیروز جنگ می دانستند پس از جنگ نیز به اقدامات استعمارگرانه ی خود و نادیده گرفتن حقوق ملت ها ادامه می دادند.

درنتیجه قحطی و گرانی و تعطیلی چند کارخانه دامنگیر کشورهای اروپایی شد. در نتیجه ی این اوضاع آشفته افرادی مانند هیتلر در آلمان و موسولینی در ایتالیا با بیان اندیشه ها و شعارهای نژادپرستانه و توسعه طلبانه ، مردم ناراضی را به گرد خود جمع کردند و قدرت را به دست گرفتند. آلمان و ایتالیا با یک دیگر متحد شدند و اندکی بعد ژاپن هم که از دخالت انگلستان و آمریکا در شرق آسیا به ستوه آمده بود، به این اتحاد پیوست. کشورهای عضو این اتحاد اصطلاحاَ دولت های محور نامیده می شدند. سرانجام در سال 1318 ه.ش (1939م) با حمله ی غافلگیرانه آلمان به لهستان جنگ دوم جهانی افروخته شد. به دنبال آن ایتالیا و ژاپن شروع به پیش روی هایی در اروپا و چین کردند. ادامه ی این حملات باعث شد تا دولت های انگلیس، فرانسه، شوروی و آمریکا به مقابله با آن ها بپردازند. این دولت ها به دولت های متفق یا متفقین معروف شدند.

برکناری رضاشاه:

با آغاز جنگ جهانی دوم، دولت ایران اعلام بی طرفی کرد. اما از سوی دیگر چون رضاشاه فکر می کردند که آلمان قدرت نظامی برتر است، درصدد دوستی با آن کشور برآمد. دولت های متفق که دوستی ایران و آلمان را خطر مهمی برای خود می دانستند، در سال 1320 ه.ش به کشور ما حمله کردند. آنان رضاشاه را برکنار و پسرش محمدرضا پهلوی را به سلطنت نشاندند.

پس از این رویدادها دولت های متفق پس از حملات گسترده، علیه دولت های محور، سرانجام در سال 1324 ش به پیروزی رسید.

1- پس از جنگ جهانی اول، هیتلر و موسولینی با طرح چه اندیشه هایی مردم ناراضی را به گرد خود جمع کردند؟

ج: با طرح اندیشه ها و شعارهای نژادپرستانه و توسعه طلبانه مردم ناراضی را به گرد خود جمع کردند وقدرت را به دست گرفتند و از نظر آن ها کشورهای انگلستان، فرانسه و شوروی عامل بدبختی کشورهایشان بودند.

2- سرانجام در سال.....با حمله .......به .......آتش جنگ جهانی دوم افروخته شد.

ج: 1939م. آلمان – لهستان

3- دولت های متفق در جنگ دوم جهانی چه کشورهایی بودند؟

ج: انگلستان، فرانسه، شوروی، آمریکا

4- دولت های محور در جنگ دوم جهانی چه کشورهایی بودند؟

ج: آلمان – ایتالیا – ژاپن

5- چرا دولت های متفق به کشور ما حمله کردند؟

ج: دولت های متفق که دوستی ایران و آلمان را خطر مهمی برای خود می دانستند (زیرا آلمانی ها می توانستند از طریق ایران به شوروی حمله کنند و راه کمک متفقین به آن کشور را مسدود نمایند، به علاوه خطر تسلط آلمان بر منابع نفتی خاورمیانه نیز وجود داشت) در سال 1320 ه.ش به کشور ما حمله کردند.

6- جنگ جهانی دوم در چه سالی و با پیروزی کدام یک از کشورهای درگیر جنگ به پایان رسید؟

ج: دولت های متفق حملات گسترده ای را علیه دولت های محور انجام دادند و سرانجام در سال 1945 م با شکست دادن ایتالیا و آلمان بمباران اتمی ژاپن به پیروزی رسید.

پرسش و جستجوی درس 11:

1- چرا پس از جنگ جهانی اول معاهده صلح ورسای پایدار نماند؟

ج: 
. به دلیل محدودیت ها و غرامت های سنگینی که بر دولت های شکست خورده به خصوص آلمان تحمیل کرد و خشم آنان را برانگیخت.

. مرز بندی های جدید پس از جنگ موجب چند پاره شدن بعضی کشورها و نارضایتی اقوام و ملت ها گردید.

. دولت هایی نظیر فرانسه و انگلستان که طرف خود را طرف پیروز جنگ می دانستند پس از جنگ به اقدامات استعمارگرانه ی خود ادامه دادند.

2- در جنگ دوم جهانی عاقبت متفقین پیروز شدند یا دولت های محور؟وبه نظر شما کدام یک از کشورهای درگیر در جنگ دوم جهانی زیان کمتری دید؟ چرا؟

ج: متفقین

آمریکا، زیرا از صحنه نبرد دور بود.

4- شما کدام یک از سال های ذکر شده در این درس را در تاریخ ایران مهم تر می داند؟ چرا؟

ج: 1320 ه.ش زیرا دولت های متفق که دوستی ایران و آلمان را خطر مهمی برای خود می دانستند به کشور ما حمله کردند.

پرسش از متن درس 11:

1- در فاصله چه سال هایی زمینه ی مناسب برای فعالیت های سیاسی فراهم شد؟ چرا؟

ج: بعداز برکناری رضاخان زیرا محمدرضا پهلوی هنوز قدرت چندانی نداشت.

2- آیت الله کاشانی که بود؟

ج: او از روحانیون معروفی بود که در کنار پدرخویش درعراق درمقابل استعمارانگلستان مبارزات درخشانی کرده بود.وی پس از آمدن به ایران رهبری نیروهای اسلامی را عهده دار شد.

3- کدام کشورها از ملی شدن صنعت نفت ایران زیان های زیادی دیدند؟

ج: انگلستان و آمریکا

4- با وجود توطئه های بسیار چرا دولت مصدق استوار ماند و چه چیز زمینه را برای شکست نهضت ملی ایران فراهم کرد؟

ج: دولت مصدق به دلیل حمایت مردم و آیت الله کاشانی استوار ماند اما متأسفانه بروز اختلاف میان مصدق و آیت الله کاشانی زمینه را برای شکست نهضت ملی ایران فراهم آورد.

5- روز اوج حضور مردم در صحنه همکاری نیروهای ملی و مذهبی چه زمانی بود؟

ج: سی ام تیرماه 1331 ه.ش

6- استعمارگران از چه زمانی فعالانه وارد میدان مبارزه علیه حکومت مصدق شدند؟

ج: استعمارگران با مشاهده ی حادثه سی ام تیر 1331 فعالانه وارد میدان مبارزه علیه حکومت مصدق شدند.

7- در کودتای 28 مرداد 1332 چه کسی در رأس افسران ارتش قرار داشت؟

ج: سرلشکر زاهدی

8- استعمارگران و عمال داخلی آنان، پس از مشاهده ی گسترش مبارزه مردم چه کردند؟

ج: آنان پس از مشاهده ی گسترش مبارزه مردم بیش از پیش به توطئه های پنهانی خود افزودند این بار کوشیدند تا از طریق ایجاد شکاف درمیان نهضت ملی به اهداف شوم خود جامه عمل بپوشانند.

درس دوازدهم: نهضت ملی شدن صنعت نفت ایران:

شکل گیری نهضت:

بعداز برکناری رضاشاه و خروج او از ایران زمینه ی مناسبی برای فعالیت های سیاسی در جامعه ی ایران فراهم شد. گسترش فعالیت های سیاسی پس از شهریور 1320 ه.ش (سقوط رضاشاه) منجر به آگاه شدن مردم و در نهایت سبب گسترش مبارزه و سرانجام ملی شدن نفت ایران گردید. جریان ملی شدن نفت را دو تن ازشخصیت های مذهبی و سیاسی آن زمان یعنی آیت الله کاشانی و دکتر محمد مصدق رهبری می کردند. دراین دوران مهم ترین عاملی که این دو رهبر را به یک دیگر نزدیک می کرد. مبارزه برای ملی شدن صنعت نفت ایران بود که در سال 1329 ش به تصویب مجلس رسید و قبل از آن تقریباَ دراختیار انگلیسی ها بود.

تلاش دشمنان بر ضد نهضت

بیگانگان به خصوص دو استعمارگر انگلیس و آمریکا که از ملی شدن صنعت نفت زیان زیادی دیده بودند، در تمام دوران نخست وزیری مصدق سعی کردند تا از فروش نفت ایران توسط مصدق جلوگیری کنند. در این شرایط که دولت های غربی از خرید نفت ایران متناع می کردند، شوروی ها نیز از خرید نفت، حتی با وجود اصرار دولت ایران، از دادن بدهی های خود به ایران خودداری کردند. در این میان مزدوران داخلی خصوصاَ اعضای حزب توده که تنها وظیفه ی خود را خدمت به دولت شوروی می دانستند به استعمارگران کمک های بسیاری کردند. سرانجام پس از چندی متأسفانه به دلیل اختلاف میان دکتر مصدق و آیت الله کاشانی زمینه را برای شکست نهضت ملی ایران فراهم آورد.

اختلاف در نهضت و بازگشت مجدد استعمار:

در دوره ی نخست وزیری مصدق توطئه های دشمنان روزبه روز گسترش بیشتری می یافت. مصدق برای این که بتواند بر اوضاع کشور تسلط بیشتری داشته باشد از شاه خواست وزارت جنگ را به او بسپارد اما وی به این درخواست تن در نداد و مصدق استعفا کرد. شاه بلافاصله قوام السلطنه را به نخست وزیری منصوب کرد. با این کار مردم به مخالفت پرداختند و آیت الله کاشانی طی اعلامیه ای مخالفت صریح خود را آشکار ساخت و گفت که اگر قوام ظرف چهل و هشت ساعت کنار نرود خود شخصاَ کفن پوشیده و اعلام جهاد خواهد کرد. به دنبال اوج گرفتن مبارزه در روز سی ام تیر ماه مردم به خیابان ها ریختند و درمقابل گلوله باران شدید مأموران مقاومت کردند. مقاومت مردم قوام را وادار به استعفا کرد و مصدق مجدداَ به نخست وزیری رسید. اما دشمنان توانستند با مزدوران و جاسوس های خود میان سران ملی اختلاف ایجاد کرده و نهضت مردم را سرکوب کنند.

کودتای 28 مرداد:

آمریکایی ها با کمک انگلیسی ها و حتی فعال تر از آنان زمینه ی سقوط مصدق را از طریق یک کودتا فراهم کردند. سازمان جاسوسی آمریکا ابتکار عمل را در دست گرفت و در وضعیتی که وحدت نیروهای داخلی ازمیان رفته بود و در 28 مرداد 1332 توسط سرلشکر زاهدی کودتایی صورت داد. 
این کودتا با دخالت آمریکا و توسط عده ای از خائنین که در رأس آن ها سرلشکر زاهدی قرار داشت، صورت گرفت. با این کودتا دکتر مصدق دستگیر و محاکمه شد و شاه مرادی دوباره به ایران بازگشت و دور جدیدی از حکومت را زیرنظر آمریکایی ها آغاز کرد.

پرسش و جستجوی درس 12:

1- در اوایل نهضت ملی مهم ترین عاملی که آیت الله کاشانی و دکتر مصدق را به یک دیگر نزدیک می کرد چه بود؟

ج: ملی شدن صنعت نفت ایران

2- در جریان مبارزات مردم ایران، انگلیسی ها با چه اقداماتی کوشیدند مانع پیروزی آن ها شوند؟

ج: جلوگیری از فروش نفت ایران توسط دولت مصدق ، استفاده از مزدوران داخلی خود در ایران

3- نقش اصلی را در کودتای 28 مرداد کدام دولت برعهده داشت؟

ج: آمریکا توسط سرلشکر زاهدی

4- حوادث مهم ذکر شده دراین درس را به ترتیب در یک نمودار تنظیم کنید:

ج: 
1320 ه.ش سقوط رضاشاه، مبارزه برای ملی شدن صنعت نفت

1329ه.ش ملی شدن صنعت نفت ایران

1331ه.ش قیام سی ام تیر و نخست وزیری مجدد مصدق

1332ه.ش کودتای 28 مرداد توسط سرلشکر زاهدی با دخالت آمریکا و سقوط دولت مصدق

5- ازجریان ملی شدن صنعت نفت و کودتای 28 مرداد چه عبرت هایی می توان گرفت؟ (حداقل دو مورد ذکر کنید).

ج: 
. وجود وحدت در بین مردم و حضور آن ها در صحنه و عدم اختلاف در بین آن ها موجب شکست استعمار شد.

. اعتقاد مردم به اسلام و اعتماد به رهبری روحانیون آن ها را وارد صحنه کرد و استعمار با تضعیف روحانیت توانست زمینه کودتا را فراهم کند.

درس سیزدهم:نهضت اسلامی ایران چگونه شکل گرفت

1- اهداف آمریکایی ها از انجام اصلاحات اجتماعی در کشورهای وابسته چه بود؟

در قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم میلادی، در بسیاری از کشورهایی که زیر سلطه ی استعمارگران بودند، جنبش های استقلال طلبانه بزرگی پدید آمد. این جنبش ها، آمریکایی ها را برآن داشت که شیوه ی جدید استعمار را طرح ریزی کنند تا در آن سعی شود کشورهای وابسته به آمریکا نوعی اصلاحات اجتماعی از طریق رهبران این کشورها را در خود اجرا کنند تا از این راه دو هدف زیرتأمین گردد:

• جلوگیری از به وجود آمدن نهضت های مردمی.

• حفظ بازار کشورهای وابسته به آمریکا برای فروش کالاهای آمریکایی

در ایران نیز پس از ملی شدن صنعت نفت آمریکایی ها مقدمات یک برنامه ی اصلاحات اجتماعی را براساس منافع خود طرح ریزی کردند. شاه هم قول داد تا انتصاب امیراسدالله علم و با اطمینان از سرسپردگی او به نخست وزیری، برنامه های آنان را اجرا کند.

تصویب لایحه ی انجمن های ولایتی و ایالتی و مبارزه ی امام خمینی:

مقام برجسته و نفوذ فراوان آیت الله بروجردی که در آن سال ها یگانه مرجع تقلید مردم محسوب می شد،به شاه جرأت کمترین بی حرمتی آشکار را به اسلام و مقام روحانیت نمی داد.

پس از درگذشت ایشان دولت شاه که تصور می کرد روحانیت دچار ضعف شده است. در سال 1341 ه.ش لایحه ای را به نام لایحه ی انجمن های ایالتی و ولایتی به تصویب رساند که به موجب یک بند از آن، شرط سوگند به قرآن مجید از شرایط انتخاب شوندگان آن انجمن ها حذف شده و مراسم سوگند خوردن با هر کتاب آسمانی ممکن بود. علاوه بر این، در آن لایحه به زنان حق انتخاب کردن و انتخاب شدن داده بود. در واقع با این اقدام در جامعه ای که مردان حق دادن رأی واقعی خود را نداشتند، شاه می خواست با این کار مردم و زنان را فریب دهد. این کار دشمنی آشکار با اسلام به شمار می رفت. به شدت مورد اعتراض روحانیت قرار گرفت و امام خمینی نخستین مرجع تقلیدی بودند که با مخالفت با آن برخاستند. امیراسدالله علم ابتدا درمقابل این عکس العمل ها مقاومت کرد اما سرانجام با پیگیری های امام خمینی لایحه ی مذکور کنار گذاشته شد.

تصویب اصول شش گانه و آغاز دوره ی دوم نهضت:

شاه در ادامه ی اطاعت از سیاست های آمریکایی اعلام کردند که تصمیم دارد اصول شش گانه ای را به نام «اصول انقلاب شاه و ملت» به همه پرسی بگذارد. پس از اعلام این تصمیم امام خمینی با مراجع قم این همه پرسی را برخلاف قانون دانسته و آن را تحریم کردند و به دنبال آن تظاهراتی در تهران آغاز شد. در همین زمان مردم قم نیز به خیابان ها ریختند و این همه پرسی را محکوم کردند. با این وضع شاه تصمیم گرفت مسافرتی به قم داشته باشد و توجه مردم را به خود جلب کند. اما امام خمینی اعلامیه ای دادند و مردم را به ماندن در خانه ها فراخواندند و درنتیجه استقبال چندانی از شاه نشد.

در بهمن ماه 1341 شاه همه پرسی مورد نظر خود را برای اجرای اصول شش گانه انجام داد. دو روز پس از انجام همه پرسی که مصادف با اول ماه رمضان بودامام خمینی و گروهی از علما در قم تصمیم گرفتند به منظور متوجه ساختن مردم به عواقب همه پرسی در آن ماه نماز جماعت و تبلیغ سخنرانی را در سراسر کشور تعطیل کنند. این حرکت رژیم را به وحشت انداخت.

حمله به مدرسه ی فیضیه:

به دنبال مخالفت های امام و روحانیون با نقشه های شاه، او تصمیم گرفت تهاجمی وسیع را علیه ایشان آغاز کند. صبح روز دوم فروردین 1342 که مردم به مناسبت شهادت امام صادق(ع) در منزل امام گرد آمده بودند، مأموران سعی کردند تا مجلس را به هم بزنند اما با هوشیاری امام و تهدید ایشان ، آنان وادار به سکوت شدند. بعدازظهر آن روز، مراسم عزاداری امام صادق به دستور و به دعوت آیت الله گلپایگانی در مدرسه فیضیه برگزار شد و مأموران وارد مدرسه شده و کشتار وحشیانه ای را شروع کرده و طلاب مدرسه و مردی را که در آنجا اجتماع کرده بودند را به خاک و خون کشیدند.

منع سکوت و بازخواست دولت توسط امام خمینی:

پس از واقعه ی کشتار فیضیه امام طی اعلامیه ای خطاب به روحانیون و مردم هرگونه سکوت را در برابر رژیم حرام دانستند و تأکید کردند که اظهار حقایق واجب است. و خود به عنوان اولین قدم اسدالله علم را به دلایل متعدد مورد بازخواست قرار دادند.

عاشورای سال 42 و اقدامات ساواک:

با فرارسیدن ماه محرم (سال 1342 ه.ش) امام به سخنرانان مذهبی رهنمود دادند که باید سکوت در مقابل رژیم شاه را بشکنند. در همین زمان ساواک (سازمان اطلاعات و امنیت کشور که وظیفه ی اصلی سرکوبی مبارزان را در زمان شاه به عهده داشت) روز نهم محرم (تاسوعا) عده ای از سخنرانان مذهبی را احضار کرد و با تهدید بسیار به آنان گوشزد کرد که تنها با پذیرش این سه شرط می توانند عزاداری کنند:

• علیه شخص اول مملکت یعنی شاه سخن نکویند.

• علیه اسرائیل مطلبی نگویند.

• مرتب به گوش مردم نخوانند که اسلام درخطر است.

با همه کنترل های شدید پلیسی و امنیتی حکومت، روز عاشورا جمعیت بسیاری از مردم تهران به خیابان ها ریخته و به شاه فهماندند که نهضت امام خمینی ریشه دار است.

سخنرانی تاریخی امام در روز عاشورا:

در روز عاشورا مردم شهرهای مختلف که به قصد زیارت به قم آمده بودند همراه با طلاب، روحانیون برای شنیدن سخنرانی امام خمینی در مدرسه فیضیه و صحن های حضرت معصومه (س) و میدان آستانه اجتماع کردند. با وجود وحشت و جلوگیری عمال رژیم، امام با قاطعیت با عبور از میان جمعیت وارد مدرسه فیضیه شدند و در یک سخنرانی تاریخی علیه اقدامات حکومت شاه و وابستگی به آن به بیگانگان به سخنرانی پرداختند.

دستگیری امام و قیام مردم:

اثرات کوبنده ی سخنان امام خمینی درروز عاشورا سبب شد که رژیم تصمیم به دستگیری ایشان بگیرد. در ساعت 3 بعداز نیمه شب پانزدهم خرداد مأموران حکومت شاه به خانه ی امام رفتند و ایشان را دستگیر کردند و بلافاصله به تهران منتقل ساختند. مردم قم صبح همان روز با شجاعت به خیابان ها ریختند و این عمل مأموران را محکوم کردند و درنتیجه بسیاری از ایشان به شهادت رسیده و مجروح شدند.

وقتی خبر دستگیری امام به تهران رسید، مردم این شهر نیز با شعار «امام خمینی را آزاد کنید» در سطح بسیار وسیعی به تظاهرات پرداختند. اعتراض مردم تهران نیز مانند مردم قم به خاک و خون کشیده شد. فجیع ترین جنایت رژیم در پانزدهم خرداد، قتل عام کفن پوشان ورامین بود که در این روز از ورامین به سوی تهران حرکت کرده و خواهان آزادی امام خمینی بودند.

تصویب کاپیتولاسیون و ادامه ی مبارزه ی امام خمینی:

شاه تصور می کرد که با سرکوب قیام های مردم و تبعید روحانیون، مبارزه ها را متوقف خواهد ساخت اما مبارزه ی مردم برای آزادی امام از طریق ارسال تلگراف ها و پخش اعلامیه ها ادامه یافت. شاه نیز از ترس مشکلات جدیدی که پیش می آمد مجبور به عقب نشینی شد و عده ای از دستگیرشدگان را آزاد کرد. با افزایش فشار مردم، امام از زندان خارج شدند و در خانه ای در شهر تهران منتقل شدند. امام مدت چندماه دراین خانه تحت نظر قرار داشتند و سرانجام پس از ده ماه و سه روز در فروردین سال 1343 به قم بازگشتند. پس از مدتی امام از یک خیانت جدید حکومت مطلع شده و سخت ناراحت شدند. این خبر عبارت بود از تصویب لایحه ی مصونیت قضایی آمریکائیان در ایران (کاپیتولاسیون) که توسط حسنعلی منصور نخست وزیر به مجلس برده شده بود. امام با یک سخنرانی این ذلت را به اطلاع عموم مردم رساند و تصویب آن را محکوم نمودند. امام در این سخنرانی علاوه بر اشاره به خانت شاه و کارگزاران او، حملات شدیدی را نیز به آمریکا نمود، حکومت نیز پس از این واقعه امام را تبعید کرد. شب سیزدهم آبان ماه سال 1343 مأموران دولتی شبانه به منزل امام رفتند و ایشان را دستگیر و یکسره به فرودگاه تهران منتقل ساختند و با هواپیما به ترکیه فرستادند. امام خمینی پس از مدتی از ترکیه به عراق تبعید شد. امام به نجف رفتند و تا آستانه پیروزی انقلاب اسلامی در همانجا ماندند.

پرسش از متن درس 13:

1- مقام برجسته کدام روحانی به شاه جرأت بی حرمتی آشکار به اسلام و روحانیت را نمیداد؟

ج: آیت الله بروجردی

2- پس از درگذشت آیت الله بروجردی، رژیم حاکم در چه تاریخی، چه لایحه ای را به تصویب هیئت دولت گذراند؟

ج: در تاریخ 1341 ه.ش لایحه انجمن های ولایتی و ایالتی

3- این لایحه مورد اعتراض چه کسی قرار گرفت؟

ج: امام خمینی (ره)

4- شاه قصد داشت چه اصولی را به همه پرسی بگذارد؟

ج: شاه اعلام کرد که قصد دارد تا اصول ششگانه ای که آن ها را به اصطلاح «اصول انقلاب شاه و ملت» نامیده بود به همه پرسی بگذارد.

5- پس از پایان همه پرسی فرمایشی ابرقدرت های غربی و شرقی چه کردند؟

ج: ابرقدرت های غربی و شرقی به ستایش از انقلاب شاهانه پرداختند و آن را اقدام مفیدی در جهت منافع مردم قلمداد می کردند.

6- ساواک چه سازمانی بود؟

ج: سازمان اطلاعات و امنیت کشور که وظیفه ی اصلی سرکوبی مبارزان رژیم شاه را برعهده داشت.

7- ساواک با چه شرایطی به سخنرانان مذهبی اجازه داد تا در مجالس عزاداری سخنرانی کنند؟

ج: 
. علیه شخص اول مملکت سخن نگویند.

. علیه اسرائیل مطلبی نگویند.

. مرتب به گوش مردم نخوانند که اسلام درخطر است.

8- واکنش مردم در برابر دستگیری امام چه بود؟

ج: مردم قم که همان نیمه شب از دستگیری امام اطلاع یافتند، به خیابان ها ریختند و پس از اجتماع در صحن مطهر حضرت معصومه بیانیه ای صادر کردند و خواستار آزادی امام شدند.

9- کاپیتولاسیون یعنی چه؟

ج: یعنی مصونیت قضایی اتباع کشورهای دیگر در ایران

10- امام خمینی ابتدا به کدام کشور تبعید شدند؟

ج: ترکیه

پرسش و جستجوی درس 13:

1- اهداف آمریکایی ها از انجام اصلاحات اجتماعی در کشورهای وابسته چه بود؟

ج: پس از کودتای 28 مرداد، آمریکایی ها به خوبی دریافته بودند که اگر در این کشور دست به یک رشته اصطلاحات اجتماعی بزنند، دیر یا زودهمه منافع آنان با به وجود آمدن یک نهضت مردمی به خطر خواهد افتاد. بنابراین مقدمات یک برنامه اصلاحات اجتماعی را در ایران فراهم کردند.

2- سرانجام لایحه های انجمن ولایتی و ایالتی چه شد؟

ج: با رهنمودها و رهبری فعال امام، علمای قم و دیگر شهرها در ایران و نجف در عراق، طی تلگراف هایی به دولت خواستار لغو این لایحه شدند. امیراسدالله علم ابتدا درمقابل این عکس العمل ها مقاومت کرد و حتی تهدید کرد که روحانیت را سرکوب خواهد کرد. اما با گسترش مخالفت ها و حضور مردم در صحنه ی مبارزه، مجبور به عقب نشینی شد. سرانجام با پیگیریهای امام خمینی لایحه ی مذکور کنار گذاشته شد.

3- هر حادثه مربوط به کدام سال است؟

ج: 
کشتار درمدرسه فیضیه ---> 1342

سقوط دولت مصدق --->1332

تبعید امام خمینی از ایران---> 1343

تصویب اصول شش گانه ---> 1341

5- مهم ترین ویژگی رهبری امام خمینی در مقایسه با رهبران نهضت ملی شدن صنعت نفت یا انقلاب مشروطه چه بود؟

قاطعیت امام و بیمناک نشدن از تهدیدهای دشمن و این که امام مردم را به حضور در صحنه دعوت می کرد و آن ها را با ماهیت ضداسلامی رژیم آشنا می کرد و آن ها را به مبارزه با اساس طاغوت و پی ریزی حکومت اسلامی دعوت می کرد، ویژگی خاص امام (ره) در مقایسه با رهبران دیگر این بود.

درس چهاردهم: انقلاب اسلامی ایران (1):

پانزده سال پس از سرکوبی قیام تاریخی پانزدهم خرداد سال 1342 ه.ش و با بازگشت رهبر انقلاب امام خمینی به کشور انقلاب اسلامی ملت ایران در 22 بهمن 1357 به نتیجه رسید و مردم مسلمان ایراندریک همه پرسی بی سابقه در 12 فروردین 1358 نظام جمهوری اسلامی را به عنوان شیوه ی حکومت مورد علاقه خویش انتخاب کردند.

ازجمله دستاوردهای نهضت پانزدهم خرداد این بود که از آن پس بسیاری ازگروه های مبارز خواستار لغو حکومت سلطنتی شدند.

حوادث مهم کشور از سال 1342 ه.ش تا پیروزی انقلاب اسلامی ایران:

خواندید که حسنعلی منصور لایحه ی کاپیتولاسیون را به تصویب مجلس رساند. به دنبال حسن خیانت آشکاری شهید محمد بخارایی که یکی از افراد جمعیت هیئت های مؤتلفه ی اسلامی بود منصور را به قتل رساند. پس از قتل منصور، شاه، امیرعباس هویدا را که مطیع خواسته هایش بود به نخست وزیری منصوب کرد. اقداماتی که در هنگام نخست وزیری هویدا انجام شد، در جهت خدمت به بیگانگان و حفظ حکومت پهلوی بود. این اقدامات عبارت بودند از:

• هدر دادن ثروت های ملی ایران (نظیر نفت و سایر منابع معدنی)

• وابستگی هرچه بیشتر کشور به بیگانگان و تبدیل ایران به بازار مصرف کالاهای غربی.

• رواج غرب گرایی و اسلام زدایی.

• ایجاد محیط رعب و وحشت برای جلوگیری از مبارزات مردمی: نهضت سال 42 شاه و آمریکایی ها را به فکر تقویت نیروهای پلیسی و ساواک انداخت. و براساس این کار محیطی از رعب و وحشت به وجود آورد و در آن هرگونه مخالفی سرکوب می شد. روحانیون مبارز و شجاعی مانند آیت الله طالقانی و حجت الاسلام هاشمی رفسنجانی سال ها در زندان و زیر شکنجه بودند و بسیاری از جوانان به شهادت رسیدند.

• حفظط منافع آمریکا در منطقه خلیج فارس: منطقه خلیج فارس همواره از دونظر دارای اهمیت بوده است:

1) از نظر اقتصادی

2) ازنظر نظامی

نگاهی به مبارزات مختلف مردم پس از پانزدهم خرداد تا پیروزی انقلاب:

گفتیم که برخلاف تصور رژیم شاه، مبارزات مردم پس از سرکوبی قیام پانزدهم خرداد متوقف نگردید بلکه عمیق تر شد و همچنان ادامه یافت. این مبارزات را در سه مورد می توان مطالعه کرد:

الف) مبارزات سیاسی

مبارزات سیاسی به شکل های مختلف در داخل و خارج کشور انجام می شد که عبارت بود از:

• مبارزات امام و یاران ایشان در نجف

• مبارزات شخصیت ها و گروه های مذهبی و مبارز در داخل کشور

• مبارزات دانشجویان دانشگاه های خارج و داخل کشور

ب ) مبارزات فرهنگی:

ایجاد شناخت و بالابردن آگاهی های سیاسی و اجتماعی جامعه، لازمه ی هر حرکت و مبارزه ای است.مردم باید با مسائل سیاسی اسلام آشنا می شدند و ماهیت ضدمردمی رژیم شاه را هرچه بیشتر می شناختند. این کار تنها از طریق یک مبارزه فرهنگی گسترده ممکن بود. امام خمینی خود در نجف با تدریس بحث حکومت اسلامی قدم در راه این مبارزه ی فرهنگی نهادند. در ایران نیز شخصیت های مذهبی بزرگی نظیر استاد شهید آیت الله مرتضی مطهری و دکتر علی شریعتی در این زمینه تلاش زیادی کردند و با نوشتن کتاب، ایجاد کلاس های آموزشی و تفسیر قرآن و نهج البلاغه و معرفی چهره ی واقعی اسلام در مساجد و حسینیه ها و دانشگاه ها به مبارزه علیه رژیم پرداختند.

ج ) مبارزات مسلحانه:

پس از خشونت رژیم در پانزدهم خرداد کشتار مردم بی دفاع، تدریجاَ فکر مبارزه ی نظامی درمیان برخی جوانان قوت گرفت و گروه ها و سازمان های مختلفی به وجود آمدند که خط مشی مبارزه ی نظامی را تعقیب می کردند. اعلام حسنعلی منصور چنان که گفتیم توسط یکی از همین گروه ها انجام گرفت. پس از سال 1342 ه.ش گروه ها و سازمان های متعددی چه اسلامی و چه غیراسلامی با همین خط مشی مسلحانه به وجود آمدند که گرچه با ترور شخصیت های وابسته به رژیم و عوامل بیگانه مشکلاتی را برای رژیم و ساواک ایجاد کردند اما نتوانستند مردم را با خود همراه کنند، زیرا اولاَ روابطشان با مردم بسیار محدود بود و ثانیاَ برخی از آنان دارای عقاید غیراسلامی و حتی ضداسلامی بودند و بنابراین مردم به آنان اعتماد نداشتند.

پرسش از متن درس 14:

1- شهید محمد بخارایی که بود؟

ج: یکی از افراد یک سازمان مبارز اسلامی به نام هیئت های مؤتلفه اسلامی بود که منصور را اعدام انقلابی کرد.

2- اقدامات هویدا در چه جهتی بود؟

ج: در جهت خدمت به استعمارگران غربی و تثبیت نظام دیکتاتوری پهلوی بود.

3- شاه و آمریکایی ها از چه طریقی به رواج غرب گرایی و اسلام زدایی پرداختند؟

ج: همه امکانات تبلیغی نظیر رادیو تلویزیون و مطبوعات را به کار گرفتند تا عناصر مذهبی را مرتجع معرفی کنند و غربی شدن را نشانه رشد و ترقی وانمود سازند.

4- چرا آمریکایی ها تصمیم به انتخاب یک ژاندارم در منطقه «خلیج فارس» گرفتند؟

ج: زیرا اگر حرکتی ضدآمریکایی در یکی از کشورهای منطقه اتفاق می افتاد اولاَ ممکن بود تمامی منطقه را به حرکت درآورد ثانیاَ با برانداختن حکومت های وابسته به آمریکا تمامی منافع شیطان بزرگ را از دست او خارج کند بنابراین به این نتیجه رسیدند که باید یکی از قدرت های محلی وابسته به خود را مأمور اجرای دستورات خویش وتأمین امنیت خلیج فارس نمایند و به اصطلاح خود او را تبدیل به ژاندارم منطقه کنند.

5- آمریکایی ها چه کسی را به عنوان ژاندارم منطقه انتخاب کردند؟

ج: شاه (محمد رضا پهلوی)

6- لازمه هر حرکت و مبارزه ای چیست؟

ج: ایجاد شناخت و بالابردن آگاهی های سیاسی و اجتماعی جامعه لازمه هر حرکت و مبارزه ای است.

7- هدف مبارزه ی فرهنگی پس از قیام پانزدهم خرداد چه بود؟

این که مردم با مسائل سیاسی اسلام آشنا نشوند و ماهیت ضدمردمی رژیم شاه را هرچه بیشتر بشناسند.

پرسش و جستجوی درس 14:

1- منصور چرا و توسط چه کسی به قتل رسید؟

ج: حسنعلی منصور لایحه ی کاپیتولاسیون را به تصویب رساند. شهید محمد بخارایی که یکی از افراد جمعیت هیئتهای مؤتلفه اسلامی بود، منصور را به قتل رساند.

2- چه خطری منافع آمریکایی ها را در خلیج فارس تهدید می کرد؟

ج: خطری که برای آمریکایی ها در حفظ منافعشان در خلیج فارس وجود داشت، خطر قیام احتمالی و یا بروز آشوب و انقلاب در ممالک این منطقه بود.

3- کدام افراد در مبارزه ی فرهنگی با حکومت پهلوی فعال بودند؟

ج: امام خمینی در نجف با تدریس بحث حکومت اسلامی قدم در راه مبارزه فرهنگی نهادند. در ایران نیز شخصیت های مذهبی بزرگی نظیر استاد شهید آیت الله مرتضی مطهری و دکتر علی شریعتی در این زمینه تلاش زیادی کردند .

درس پانزدهم: انقلاب اسلامی ایران (2)

ایران در سال 1356

فضای باز سیاسی و نخست وزیر آموزگار:

در سال 1356 پس از انتخاب کارتر به ریاست جمهوری آمریکا، تغییراتی در سیاست خارجی آمریکا پدید آمد که طبعاَ در مسائل داخلی ایران نیز اثر می گذاشت. زیرا با هر تغییری در رهبری آمریکا دولت ایران نیز سیاست هایی مطابق سیاست آمریکا در پیش می گرفت. دولت مردان جدید آمریکا اعتقاد داشتند که راه جلوگیری از قیام های اصیل مردمی در کشورهای زیر سلطه پرهیز از خشونت های مداوم آشکار و اعطای آزادی های ظاهری مردم به این کشورهاست.

به دنبال فشار کارتر بر شاه ایران، اندکی از اختناق موجود در کشور کاسته شد و امیرعباس هویدا پس از سیزده سال نخست وزیری جای خود را به جمشید آموزگار داد. همچنین با ایجاد فضای باز سیاسی، مردمنیز مبارزه را گسترش بیشتری دادند. به هر حال سال 56 آغاز مرحله نوینی در مبارزات مردم بود و حوادث مختلفی مبارزه را شدت بخشید و قدم به قدم به سوی پیروزی برد.

شهادت فرزند امام و مقاله ی توهین آمیز روزنامه ی اطلاعات:

در آبان ماه سال 1356 ه.ش خبر دردناک شهادت حاج آقا مصطفی فرزند امام خمینی در سراسر ایران منتشر شد و ملت مسلمان ایران را به شدت متأثر کرد. بلافاصله مردم با اجتماع در مساجد به سوگواری پرداختند و چون مسئله ی دست داشتن حکومت شاه در این حادثه مطرح شد این اجتماعات به خصوص در حوزه ی علمیه قم و دانشگاه ها تبدیل به مراکز مخالفت با حکومت شاه شد. امام خمینی در همین زمان به مناسبت این واقعه سخنرانی کردند. شاه و درباریانش با اقدامی احمقانه خشم مردم را افزایش دادند. این اقدام عبارت بود از چاپ مقاله ای در روزنامه ی اطلاعات که در آن به امام خمینی توهین شده بود.

قیام نوزدهم دی ماه مردم قم:

توهین امام در روزنامه ی اطلاعات بیشترین واکنش را درمیان طلاب قم داشت. عصر روز نوزدهم دی ماه مأموران دولتی به روی تظاهرکنندگان آتش گشودند و جمع زیادی را شهید و زخمی کردند. چهل روز بعداز این حادثه، در حالی که مردم تبریز می خواستند مراسم چهلمین روز شهدای قم را برگزار کنند، وقتی با ممانعت مأموران رژیم روبه رو شدند به تظاهرات پرداختند. قیام قم و تبریز به زودی به بسیاری از شهرهای دیگر از جمله یزد، جهرم و کازرون کشیده شد.

حوادث سال 1357:

سال 57 را می توان سال انفجار خشم فروخورده ی ایران دانست. مردم مصمم شده بودند که نظام شیطانی شاه را سرنگون کنند و امام با آنکه از ایران دور بودند، حوادث انقلاب را زیرنظر داشتند. امام همچنان مردم را به سرنگونی شاه دعوت می کردند. در این شرایط شاه دست به عقب نشینی زد و بعضی از زیردستان خود را کنار گذاشت و هدفش فریب مردم و جلوگیری از گسترش انقلاب بود. ماهرمضان سال 1357 ه.ش ماه اوج گیری بیشتر انقلاب بود. با پایان یافتن ماه رمضان، در تهران، نماز عیدفطر به امامت دکتر محمد مفتح و با سخنرانی دکتر محمدجواد باهنر برگزار شد که به تظاهرات میلیونی عظیمی کشیده شد.

17 شهریور (جمعه ی سیاه)

در بامداد روز 17 شهریور رادیو ایران اعلامیه ی دولت را که خبر از برقراری حکومت نظامی در تهران و یازده شهر دیگر ایران را می داد قرائت کرد. مردم تهران روز قبل (16 شهریور) تصمیم گرفته بودند در 17 شهریور در میدان ژاله (شهدای کنونی) اجتماع کنند، بدون توجه به تهدیدات نظامیان در آن میدان گرد آمدند. مزدوران شاه با مشاهده ی اجتماع و مقاومت مردم آنان را به گلوله بستند و هزاران زن و مرد و کودک را به شهادت رساندند.

از هجرت امام به پاریس و بازگشت به ایران:

با شعله ورتر شدن آتش انقلاب در ایران، حکومت عراق به یاری شاه ایران پرداخت و برای امام که در عراق سکونت داشتند محدودیت ها و مشکلاتی پدید آورد. امام که حاضر نبودند کمترین امتیازی به نفع حکومت شاه بدهند تصمیم به ترک عراق و رفتن به کویت گرفتند ولی دولت کویت مانع ورود امام به این کشور شد و امام به ناچار عازم فرانسه شدند و در (نوفل لوشاتو) یکی از دهکده های نزدیک پاریس اقامت گزیدند.

حادثه ی 13 آبان:

در این زمان بخش مهمی از مبارزات دلاورانه ی ملت مسلمان ایران علیه رژیم شاه بر دوش دانشجویان و دانش آموزان قرار داشت. امام طی اعلامیه ای از دانش آموزان، دانشجویان و طلاب علوم دینی خواستند که همراه با مردم با سرنگونی رژیم شاه به مبارزه ادامه دهند. روز سیزدهم آبان که تعداد زیادی از دانش آموزان و گروهی از دانشجویان در دانشگاه اجتماع کرده بودند، در حلقه ی محاصره نیروهای شاه درآمدند و به گلوله بسته شدند که جمعی از آنان به شهادت رسیدند. به همین مناسبت روز 13 آبان روز دانش آموزان نامیده شد. فراررسیدن ماه محرم به مبارزه انگیزه و تحرک بیشتری داد. به همین دلیل راهپیمائی های تاسوعا و عاشورای سال 57 یکی از عظیم ترین اجتماعات مردمی در طول تاریخ بود.

حکومت بختیار و بازگشت امام:

دولت آمریکا که شاهد ناتوانی رژیم در کنترل تظاهرات مردم بود، تصمیم به اجرای سیاست جدیدی گرفت. براساس این سیاست شاه باید از کشور خارج می شد و شاپور بختیار که سابقه وابستگی چندانی به حکومت نداشت به نخست وزیری رسید. هدف این بود که مردم و رهبران آنان را ساکت کنند. در دی ماه 1357 اعلام شد که به فرمان امام خمینی شورای انقلاب تشکیل شده است. چندروز پس از فرار شاه امام اعلام داشتند که به ایران بازخواهند گشت. بختیار بلافاصله فرودگاه ها را بست تا مانع ورود امام به ایران شود. سرانجام در روز 12 بهمن رهبر انقلاب پس از سال ها دوری از وطن با استقبال پرشور به ایران بازگشت واز فرودگاه یکسره به بهشت زهرا عزیمت کردند. امام در سخنرانی خود در بهشت زهرا فرمودند که به پشتیبانی ملت ایران دولت تعیین خواهند کرد.

در روز پانزدهم بهمن ماه امام، مهندس مهدی بازرگان را به ریاست دولت موقت تعیین کردند و مردم نیز با راهپیمایی عظیم پشتیبانی خود را از انتخاب امام اعلام کردند. در یکی از از شب ها مأموران گارد شاهنشاهی به یکی از پادگان های نیروی هوایی در خیابان پیروزی تهران حمله کردند تا جمعی از همافران را که به انقلاب اسلامی پیوسته بودند، سرکوب کنند. دولت بختیار بعداز حمله مردم به پادگان ها و تصرف آن ها، محدودیت حکومت نظامی را که از ساعت 9 شب بود به ساعت 4 بعدازهر افزایش داد تا بتواند کودتایی را به مرحله اجرا درآورد و کشتار وسیعی را به راه اندازد. امام با صدور اعلامیه ای از مردم خواستند تا در خیابان ها بریزند و کودتا با شکست مواجه شد زیرا مردم با هجوم به کلانتری ها و مراکز نظامی، آخرین سنگرهای مقاومت دولت آمریکایی بختیار و رژیم وابسته ی شاهنشاهی را که درمیان مردم به رژیم طاغوت مشهور شده بود، فروریختند. بدین ترتیب انقلاب اسلامی ایران در 22 بهمن 1357 ه.ش به پیروزی رسید.

پرسش از متن درس 15:

1- اعتقاد دولت مردان جدید آمریکا چه بود؟

ج: آن ها اعتقاد داشتند که راه جلوگیری از قیام های اصیل مردمی در کشورهای زیرسلطه شیطان بزرگ پرهیز از خشونت های مداوم و آشکار و اعطای آزادی های ظاهری مردم به این کشورهاست.

2- در آبان ماه سال 1356 چه اتفاقی ملت ایران را به شدت متأثر کرد؟

ج: شهادت حاج آقا مصطفی خمینی فرزند امام.

3- چرا کابینه هویدا کنار گذاشته شد؟

ج: به دنبال فشار کارتر بر شاه ایران برای کاستن از خشونت و خفقان و سرکوب و اعطای آزادی های ظاهری سیاسی، اندکی از اختناق موجود در کشور کاسته شد و برای این که سیاست فریب کاری ترین، فریب انگیزتر جلوه کند کابینه هویدا کنار گذاشته شد و جمشید آموزگار به نخست وزیری منصوب شد.

- توهین به امام در روزنامه ی اطلاعات بیشترین واکنش را درمیان ........داشت؟

ج: طلاب قم

- در چه تاریخی شاه کشور را ترک کرد؟

ج: دی ماه 1357

6- امام در مزار شهیدان چه فرمودند؟

ج: من دولت تعیین می کنم من توی دهن این دولت می زنم.من به پشتیبانی این ملت دولت تعیین می کنم.

7- اولین قیام ها از چه شهرهایی آغاز شد؟

ج: قم – تبریز – یزد- جهرم – کازرون

ادامه پرسشهای درس پانزدهم

درس شانزدهم: انقلاب اسلامی پس از پیروزی:

8- چرا امام تصمیم به ترک عراق گرفتند؟

با شعله ورتر شدن آتش انقلاب در ایران، رژیم بعثی عراق به یاری شاه ایران پرداخت و برای امام که در عراق سکونت داشتند محدودیت ها و مشکلاتی پدید آورد، امام که حاضر نبودند کم ترین امتیازی به نفع رژیم شاه بدهند تصمیم به ترک عراق و عزیمت به کویت گرفتند.

پرسش و جستجوی درس 15:

1- چرا دولت مردان آمریکا در سال 56 به سرکوب مردم و نشان دادن خشونت معتقد نبودند؟

آنان مدعی بودند که با روش های ملایم، هم اهداف استعماری آمریکا تإمین می شود و هم جلوی انقلاب ملت ها گرفته می شود. حال آنکه سرکوب مردم به زیان هدف های استعماری بود.

2- کدام گزینه های سمت چپ و راست با هم ارتباط دارند؟

قیام 19 دی ماه------حادثه 17 شهریور

فضای بازسیاسی------ قیام مردم تبریز

سیزدهم خرداد68------درگذشت امام (ره)

راه پیمای های تاسوعا و عاشورا------برکناری هویدا

ج:سیزدهم خرداد68

3- علت قیام طلاب قم در دی ماه 1356 چه بود؟

ج: توهین به امام در روزنامه ی اطلاعات

4- چرا 13 آبان را روز دانش آموز نامیدند؟

ج: روز سیزدهم آبان که تعداد زیادی از دانش آموزان و گروهی از دانشجویان در دانگشاه اجتماع کرده بودند در حلقه ی محاصره ی نیروهای شاه درآمدند و به گلوله بسته شدند که جمعی از آنان به شهادت رسیدند.

درس شانزدهم: انقلاب اسلامی پس از پیروزی:

الف: دستاوردهای انقلاب:

پس از پیروزی انقلاب اسلامی شورای انقلاب و دولت موقت اداره ی کشور را به عهده گرفتند. مردم به فرمان امام دست از اعتصاب برداشتند و سلاح هایی را که به دست آورده بودند به مساجد تحویل دادند. فردای روز بیست و دوم بهمن یک نیروی انتظامی مردمی به نام «کمیته ی انقلاب اسلامی» تشکیل شد تا هم نظم و امنیت را در کشور برقرار سازد و هم سران جنایتکار حکومت شاه را دستگیر کند.

در فروردین سال 58 مردم به پای صندوق های رأی رفتند و با اکثریت 2/98 درصد به جمهوری اسلامی رأی مثبت دادند. از آن پس این روز به نام روز جمهوری اسلامی نام گذاری شد. در همان سال با رأی دوباره مردم مجلس خبرگان تشکیل شد و قانون اساسی کشور به تصویب رسید. انتخابات مجلس شورای اسلامی و انتخابات ریاست جمهوری نیز در همین سال برگزار شد و نهادهایی مانند سپاه پاسداران انقلاب اسلامی برای دفاع از انقلاب و جهادسازندگی برای سازندگی کشور و خدمت به کشاورزان و روستاییان محروم بوجود آمد.

مهمترین دستاورد انقلاب استقلال آزادی جمهوری اسلامی بود که مردم از ابتدای نهضت، در تظاهرات و شعارهای خود خواسته بود.

ب: توطئه ها و مشکلات:

پس از پیروزی انقلاب، بدلیل کوتاه شدن دست ابرقدرت ها از این کشور توطئه های دولت های مستکبر و زورگو بر ضدانقلاب اسلامی ادامه یافت در آغاز مزدوران بیگانه که مردم آن ها را گروهک می نامیدند در بعضی از مناطق کشور جنگ و ناامنی ایجاد کردند، در بعضی جاها خرمن گندم روستاییان را به آتش کشیدند و یا لوله های نفت را به آتش کشیدند. روحانیون بزرگ و انقلابی (مانند آیت الله مطهری و دکتر بهشتی را به شهادت رساندند). دولت آمریکا در سال 58 شاه را نزد خود پناه داد تا بتواند با کمک او علیه جمهوری اسلامی توطئه کند.

جنگ:

جنگ مهم ترین و سخت ترین توطئه ای بود که دشمنان پس از پیروزی انقلاب اسلامی برپا کردند. در سال 1359 ارتش عراق که به کمک آمریکا و شوروی مسلح و نیرومند شده بود به ایران حمله کرد و قسمت هایی از سرزمین ما و ازجمله بندر بزرگ خرمشهر را تصرف کرد. 
اما عراق نتوانست در این جنگ پیروز شود و سرانجام پس از هشت سال نبرد قهرمانانه و دفاع مقدس و فداکاری نیروهای بسیج و ارتش، ارتش متجاوز عراق مجبور به عقب نشینی شد. بدون آن که حتی یک وجب از سرزمین ما را در تصرف داشته باشد. اسیران جنگ که مردم به آن ها «آزادگان» می گفتند به آغوش میهن بازگشتند.

ج: رهبری انقلاب:

انقلاب اسلامی ایران که از سال 1341 آغاز شده بود از همان ابتدا از رهبری الهی امام خمینی برخوردار بود و مردم جهان این انقلاب را در همه جا به نام انقلاب امام خمینی می شناختند و امروز نیز همان طور که رهبر معظم انقلاب جناب آیت الله خامنه ای فرمودند: «این انقلاب بی نام خمینی در هیچ کجای جهان شناخته شده نیست». امام نمونه ی حقیقی مکتب اسلام بودند و مردم همه ی آرزوها و اعتقادات خود را در وجود خویش آشکار می دیدند و به ایشان عشق می ورزیدند. امام خمینی پس از پیروزی انقلاب، نزدیک به یازده سال رهبری انقلاب را برعهده داشتند و سرانجام پس از یک بیماری کوتاه، در سیزدهم خرداد سال 1368 درگذشتند.

پس از درگذشت امام، مجلس خبرگان حضرت آیت الله خامنه ای را که هشت ریاست جمهوری اسلامی کشورمان را به عهده داشتند به رهبری انقلاب برگزیدند و مردم با اطاعات از ایشان وفاداری خود رابه آرمان های بلند امام خمینی قدس سره الشریف نشان دادند.

پرسش از متن درس 16:

1- پس از پیروزی انقلاب چه کسانی اداره کشور را به دست گرفتند؟

ج: شورای انقلاب و دولت موقت

2- مهم ترین دستاورد انقلاب اسلامی چه بود؟

ج: استقلال، آزادی، جمهوری اسلامی

3- اولین نمازجمعه در چه سالی و در کجا برگزار شد؟

ج: سال 1358 در تهران.

4- در آغاز پیروزی انقلاب «گروهکها» چه جنایاتی انجام دادند؟

ج: درآغاز مزدوران بیگانه که مردم آن ها را «گروهک» می نامیدند در مناطقی مانند کردستان و ترکمن صحرا و بلوچستان جنگ و ناامنی ایجاد کردند و دربعضی جاها خرمن گندم روستائیان را به آتش کشیدند و یا لوله های نفت را منفجر کردند روحانیون بزرگ و انقلابی مانند آیت الله مطهری، دکتر بهشتی و بسیاری دیگر را به شهادت رساندند.

5- مهم ترین توطئه ای که دشمنان پس از پیروزی انقلاب برپا کردند چه بود؟

ج: جنگ تحمیلی عراق علیه ایران.

6- در سال .....ارتش عراق که به کمک......و.....مسلح شده بود به ایران حمله کرد.

ج: 1359 – آمریکا – شوروی

7- پس از رحلت امام، چه کسی حضرت آیت الله خامنه ای را به رهبری انقلاب برگزید؟

ج: مجلس خبرگان

8- حضرت آیت الله خامنه ای چندسال ریاست جمهوری کشورمان را برعهده داشتند؟

ج: هشت سال

9- از همان آغاز پیروزی انقلاب مردم خواهان ......و..... بودند.

اجرای احکام اسلامی و برچیده شدن اوضاع غیراسلامی زمان طاغوت.

پرسش و جستجوی درس 16:

1- دو نهاد از نهادهایی که پس از پیروزی انقلاب تشکیل شد را نام ببرید؟

ج: سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و جهاد سازندگی

2- در پی کدام ماجرا دانشجویان سفارت آمریکا را اشغال کردند؟

ج: دولت آمریکا در سال 58 شاه را نزد خود پناه داد تا بتواند با کمک او علیه جمهوری اسلامی ایران توطئه کرد. درمقابل این عمل، دانشجویان دانشگاه نیز سفارت آمریکا را نیز اشغال کردند و کارمندان را به گروگان گرفتند و اعلام کردند آمریکا باید شاه را به ایران تحویل دهد.

3- حمله ی عراق به ایران در چه سالی اتفاق افتاد؟

ج: سال 1359.

منبع : salamschool.persianblog.ir